Translations
2018. Publication of Kanivemane.com in Out of Print. Vol. 31. June. http://www.outofprintmagazine.co.in/lc-sumithra_the-valley-home.html
2014. (September/October). Translation of Akka Mahadevi’s vachanas with introduction (In Heritage section). Indian Literature. No. 283.
2013. (December) Translation of L C Sumithra's short story "Kanivemane.com" into English.
2012. (April) Freelance Translation of legal documents for Cosmic Global Ltd.
(May-June) 'U Cut' short story by L C Sumithra. Published in May-June 2012 issue of Indian Literature.
(July) Empaneled as Expert at Lionbridge Technologies.
(October). Freelance Translation of documents, Marketing virals and advertisements for Advika Translations.
2011. (December). Translation of the 9th chapter of Romila Thapar’s Early India. Commissioned by National Translation Mission (NTM), CIIL, Mysore. Project discontinued due to time constraints.
2011. (March). Translated catalogue on artist Sudha Venkatesh for the exhibition: Vernacular in the Contemporary. Curated by Jackfruit Design, Bangalore. From Kannada to English.
(March). Translated text on Bidar Tombs for ASI, commissioned by Jackfruit Design, Bangalore. From English to Kannada.
2010. (January to March). Linguistic Reviewer/Kannada Linguist at Google, Bangalore. I reviewed translations of Wikipedia articles during this time and provided Kannada translations for interfaces for all Google products.
2009-2010. (December to January). Freelance Translation & Proof-reading of documents (Legal and book keeping documents) for Cosmic Global Ltd. From Kannada to English.
2009. Translation of Prof. Dr. L C Sumithra’s “U Cut” for Indian Literature. From Kannada to English.
Translation of Dr. Savita Nagabhushana’s “Jaatreyalli Shiva.” From Kannada to English.
2009. (February). Translation of excerpts of Kannada University’s report on floods in Karnataka for Daksh, an NGO. www.dakshindia.org.From Kannada to English.
2008. Translated select essays for Hengasara Hakkina Sangha (Women's Rights Organization), Jayanagar, Bangalore. In November 2008 an Introductory Gender Training Module of over a hundred pages was translated with Malathi B Sreenivasan. From English to Kannada.
2007. Translation of Dr. Deeptha Achar's talk, from English to Kannada, impromptu to the student audience at Streevaadi Samshodhana Vidhanagalu Kammata (Workshop on Feminist Methodologies), organized by the Department of Women’s Studies, Kannada University, Hampi.
2006. Translation of Akka Mahadevi's vachanas.
2004-2005. (August to July) Translation Assistant at CSCS, Bangalore.
The following essays were translated from English to Kannada:
Tejaswini Niranjana and Mary E John. “Mirror Politics: ‘Fire’, Hindutva and Indian Culture." EPW March 6-13. 1999.
Madhu Kishwar. “Naïve Outpourings of a Self-Hating Indian”. Manushi. No 109. Nov-Dec 1998.
Sudesh Vaid. “Politics of Widow Immolation.” in Seminar 342 on Sati. 1988.
Kamala Bhasin and Ritu Menon. “The Problem” in Seminar 342 on Sati. 1988.
1998. Course on Translation and Media conducted by Katha Regional Academic Centre, Bangalore.
Excerpt from Romila Thapar's 9th chapter of Early India
ಅಧ್ಯಾಯ ೯
ಪರ್ವ ಕಾಲ
೩೦೦ ಎ ಡಿ--೭೦೦ ಶತಮಾನ
ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲ
ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ದ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ಹಾಗೆ ಸುವರ್ಣ ಯುಗವೆಂದೇ ವರ್ಣಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ನಾಗರೀಕತೆಗಳು ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲೂ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯ ಶಿಖರವನ್ನು ತಲುಪಿದಾಗ ಅವು ಅವುಗಳ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ವನ್ನು ತಲುಪಿವೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ಇದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಆರಿಸಲಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಮೆಚ್ಚುವಂತಹ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಉತ್ತಮ ಮಟ್ಟದ ಕಲೆಗಾಗಿ --ಇವು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಯ ‘ಪುನರುತ್ಥಾನ’ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಕಾಲದ ಜೊತೆಗೆ ಸಂಭವಿಸಿತು. ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಮುಂಚೆ ಹಿಂದೂ ಹಾಗು ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಶೀಯ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಮೊದಲ ಹರಡುವಿಕೆಯನ್ನು ‘ಉಚ್ಚ’ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂದೇ ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಉಚ್ಚ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಅನೇಕ ಆಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ವರ್ಗದವರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಜೊತೆ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಅವರ ಜೀವನ ಶೈಲಿಯ ಜೊತೆಗೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಕೆತ್ತನೆ, ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪ ಹಾಗು ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಭಿನ್ನ ಆಯಾಮಗಳ ಜೊತೆ ಗುರುತಿಸಲಾಯಿತು. ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಜನರನ್ನು ಹೊರತು ಪಡಿಸಿ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರು ಕೂಡ ಯಾವುದೇ ಬವಣೆಗಳಿಲ್ಲದೇ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಅನುಕೂಲ ಅನುಭವಿಸುತಿದ್ದರು ಎಂದೇ ಊಹೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.
‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬುದು ಅಗತ್ಯವಾಗಿ ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾಗಿರಬೇಕಿತ್ತು ಮತ್ತು ಪುರಾತನವಾದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಡಲೇಬೇಕಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಆರಂಭದ ಇತಿಹಾಸದ ಮೇಲೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವರು ಹಿಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ದೃಢವಾಗಿದ್ದ ಕಾಲವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡರು. ಪುರಾತನವಾದ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಒಂದು ಲಾಭವಿತ್ತು, ಅದು ಗತಕಾಲವನ್ನು ಮರುಸೃಷ್ಟಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಊಹೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡುತ್ತಿತ್ತು. ಆದರೆ ಈಗ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲ ಅಂಶಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಕೊಡುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ, ಏಕರೂಪವಾಗಿ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸಮಾಜವನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬ ತತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯು ಪೆರಿಕ್ಲಿಯನ್ ಎಥನ್ಸ್, ಎಲಿಸಬತೀಯ ಇಂಗ್ಲಂಡ್ ಮತ್ತು ಇನ್ಯಾವುದೇ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ-ಪೂರ್ವ ಜಗತನ್ನಿ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಸಮಾಜಗಳನ್ನು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಉಚ್ಚ ಸ್ಥಿತಿ ಮತ್ತು ನೀಚ ಸ್ಥಿತಿ ಎಂದು ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಉಚ್ಚ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದವರು ನೀಚ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದವರ ಜೀವನದ ಸ್ಥಿತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬ ವರ್ಣನೆಯು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಬಲರಾಗಿದ್ದವರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಸೆರೆಹಿಡಿಯುತ್ತಿತ್ತು.
ಈ ಮೊದಲು ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಹಾಗು ‘ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’--ಈ ಎರಡು ಕಲ್ಪನೆಗಳ ನಡುವೆ ಗೊಂದಲವಿತ್ತು, ಆದರೆ ಈಗ ಎರಡೂ ಕಾಲಗಳನ್ನು ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಕಾಣಲಾಗಿದೆ. ‘ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ’ ಎಂಬ ತಲೆಚೀಟಿಗೆ ಬೇರೆಯ ಅರ್ಥವಿದ್ದು, ಅದು ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಮಾಪನಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತದೆ. ಸತತವಾದ ಪರಿಣತಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಗುಣ ಮಟ್ಟಗಳು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾದ ಮೌಲ್ಯಗಳು. ಹೊಸ ಬಗೆಯ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಔಪಚಾರಿಕ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟು, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಮಾದರಿಗಳು ಅತಿಯಾದ ಅಲಂಕಾರವುಳ್ಳ ಮಾದರಿಗಳ ಮುಂಚಿನವು ಎಂದು ತಿಳಿಯಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಈಗ ಈ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಕೂಡ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಅಪೂರ್ಣವೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಔಪಚಾರಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಸ್ಥಳ, ಕಾಲ, ಹಾಗು ವಸ್ತುವಿನ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಗತ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿ ಕಲೆ ಹಾಗು ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯ ನೆಲೆಗಳು ಆ ಕಾಲದ ಇತರ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಕಸನಗಳಿಂದ ಹೊರೆತುಪಡಿಸಿ ಕಾಣಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದ್ದೆ. ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲದ ಇರುವಿಕೆಯನ್ನೂ ನಾವು ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಪರಿಣತಿಯ ಅಳೆಯುವಿಕೆಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಭಾಷೆ, ಕಲೆ, ತತ್ವಜ್ನ್ಯಾನ, ಜ್ನ್ಯನ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಕೂಡ ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಅತಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ವಿಶಯವೊಂದನ್ನು ಒಪ್ಪೊಕೊಳ್ಳಲಾಗಿಲ್ಲ, ಅದು ಏನೆಂದರೆ --ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಮಯವನ್ನು ಆನ್ವಯಿಸಲಾಗಿದೆ, ಎಂಬುದು.
ಕಲೆ ಹಾಗು ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಉತ್ತಮ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಏರಿದಂತಹ ಕನಿಶ್ಟ ಮೂರು ಕಾಲಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ನಾವು ಕಾಣಬಹುದು; ಉತ್ತರ-ಮೌರ್ಯ ಮತ್ತು ಗುಪ್ತರ ಕಾಲ, ಚೋಳರ ಕಾಲ ಮತ್ತು ಮೊಘಲರ ಕಾಲ. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಪೂರ್ವಗಾಮಿಯು ಉತ್ತರ ಭಾರ್ತಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಏಕೆಂದರೆ, ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶವು ಕೂಡ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವಿಕಸನವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಪ್ರತಿ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೂ ತನ್ನದೇಯಾದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲಗಳು ಇವೆ, ಮತ್ತು ನಾವು ಅವನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಕಾಣಬೇಕು, ಎಂದು ವಾದಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿದೆ. ಇಡೀ ಉಪಖಂಡವು ಒಂದೇ, ಸಾರ್ವತ್ರಿಕವಾದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮಾದರಿಗೆ ಒಗ್ಗಿಕೊಂಡ ಕಾಲವಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ, ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿದ ಪರಿಣತಿಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸದೇ, ಮಿತವಾದ ಪರಿಣತಿಯಾಗಿರಬೇಕು, ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ನಾವು ಗುಣ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿರಬೇಕು. ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಬಳಸುವ ಆಯ್ಕೆಯು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕೇಂದ್ರೀಕರಣವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುವ ಒಂದು ಯತ್ನ, ಮತ್ತು ಇದು ಬದಲಾವಣೆಗಳತ್ತ ಗಮನ ಸೆಳೆಯಲು ಮಾಡಿದಂತಹ ಯತ್ನ. ಈ ಯತ್ನವು ತಾತ್ವಿಕ ಚಿಂತನೆಗೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಳಕೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತದೆ--ಈ ಬಳಕೆಯು ಕೇವಲ ಆಸ್ಥಾನ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಕಲಿತವರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಕುರುಹಾದ ಈ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಉಪಯೋಗವಕ್ಕೆ ನಾವು ಇತರ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ –ಅವು ಏನೆಂದರೆ-- ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ದಾರ್ಶನಿಕ ಚಿಂತನೆಗಳು.
ಈ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಸಂಪುರ್ಣವಾಗಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ರೂಢಿಬದ್ಧತೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುವ ಒಂದು ಅಭಾಯಸವಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಕಾಲವನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಯ ನವೋದಯದ ಕಾಲ ಎಂದೇ ಕಾಣಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಆದರೆ ಈ ಕಾಲದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರಮನಿಕ್ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಿಂದ, ಅದರಲ್ಲೂ ಬೌದ್ಧರಿಂದ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟ ಭಾಷೆಯಯಿಂದ ಕುರುಹು ಇದೆ. ಬುದ್ಧನ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದವು,ಬೌದ್ಧ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯವು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಹಿತ್ಯವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತಿತ್ತು ಮತ್ತು ತಾತ್ವಿಕ ಚರ್ಚೆಗಳು ಮುಂಚಿನ ತಾತ್ವಿಕ ಚಿಂತನೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿಕೊಂಡು ಹುಟ್ಟಿದಂತಹ ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಶ್ರಮನಿಕ ಚಿಂತನೆಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದವು.
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ‘ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲ’ವು ಗುಪ್ತರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಿಂದ ಬಂದದಲ್ಲ, ಅದಕ್ಕೂ ಮುಂಚಿನ ನವ್ಯ ಚಿಂತನೆಗಳ ಪರಿಣಾಮ. ಕಲೆಯ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಾಕಾರಗಳನ್ನು, ತಾಂತ್ರಿಕ ಹಾಗೂ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲೇ, ಬೇರೆ ಧಾರ್ಮಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇತರ ರಿಲಿಜಿಯಸ್ ಪಂಥಗಳಲ್ಲಿ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಳಕೆಯು ಸಂಸೃತ ಭಾಷೆಯದ್ದಾದರೂ, ಈ ಭಾಶೆಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ಈ ಕಾಲಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷವಾದ ಗುಣ ಬಂದಿಲ್ಲ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಸಾಂಸ್ಕೃತೀಯ ಹರಡುವಿಕೆಯು ಸಾಮಾಜಿಕ ಹಾಗು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಗುಂಪುಗಳ ನಿಶೇಧವನ್ನು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಗುಂಪುಗಳ ವಿಂಗಡೆಯನ್ನು ಊಹಿಸಿಕೊಂಡುಬಿಡುತ್ತದೆ. ’ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’ ವು ಅನೇಕ ಶೈಲಿಗಳು, ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಆಕಾಂಕ್ಷೆಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಹೊರಬಂದಿದೆ, ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಅದು ವಿಕಸನದ ಮುಂದುವರಿಕೆಯಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅದು ಸಮನವಾದ ಹಾಗು ಮೆಲ್ಮಟ್ಟದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯತ್ತ ಚಲಿಸವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದತ್ತಲೇ, ಇತರ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವು ಉತ್ತರ ಭಾರತ ಮೊದಲೆನೆಯ ಮಿಲಿನಿಯಮ್ ನ ಅಂತ್ಯಭಾಗದ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರ್ವ ಕಾಲವಾಗಿದೆಯೇ ವಿನಃ ನವೋದಯ ಒಂದರ ಪುನ್ನರುತ್ಥಾನವಲ್ಲ.
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ‘ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುವುದು ಈ ಕಾಲದ ಮೇಲು ವರ್ಗದ ಜನರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸರಿಯಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಇವರು ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಡಿರುವಂತೆ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಬಾಳಿ ಬದುಕಿದರು. ಪ್ರಾಕ್ತನ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಕ ದೊರೆತ ಹೆಚ್ಚು ನಿಖರವಾದ ಆಧಾರಗಳ ಅನುಸಾರ ಬಹುಭಾಗ ಜನರು ಕಡಿಮೆ ಐಶೋ-ಆರಮದ ಜೀವನ ನಡೆಸಿದರು. ಭೂಶೋಧನೆಗಳು ಸೂಚಿಸಿವುದೇನೆಂದರೆ, ಸರಾಸರಿ ಜೀವನ ಮಟ್ಟವು ಇದರ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು ಎಂದು. ಇದನ್ನು ಪಟ್ಟಣ ಮತ್ತು ಹಳ್ಳಿಗಳ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ತುಲನಾತ್ಮಕವಾದ ಭೂಶೋಧನಾ ಅಗೆತಗಳಿಂದ ದೃಢೀಕರಿಸಬಹುದು. ಭೂಶೋಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಚಿತ್ರಗಳು ಅಜಗಜಾಂತರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ‘ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲದ’ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಮೇಲೆ ಬರೆದ ಭಾಷ್ಯದಂತೆ ಇದೆ.
ಗುಪ್ತರು ಹಾಗು ಅವರ ವಾರಸುದಾರರು
ಗುಪ್ತರ ಕುಟುಂಬದ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಆಗು ಹೋಗುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು ಕಡಿಮೆ ಇವೆ, ಪ್ರಯಶಃ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಅವರ ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಆರಂಭವು. ಇವರ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ಮಗಧರ ಗಣ್ಯರು ಆಳುತ್ತಿದ್ದರೆಂಬ ಭಾವನೆಯಿತ್ತು, ಆದರೆ ಇತ್ತೀಚಿನ ಅಭಿಪ್ರಾಯದ ಅನುಸಾರ, ಇವರ ನೆಲೆಯು ಪಾಶ್ಚಿಮ ಗಂಗಾ ಬಯಲು ಭಾಗ. ಇವರ ಹೆಸರು ಇವರು ವೈಶ್ಯ ಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದವರು ಎಂದು ಸೂಚಿಸಿದರೂ, ಕೆಲವು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಇವರಿಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ದರ್ಜಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ವಂಶದ ಅನಂತರದ ರಾಜನೊಬ್ಬನ ಮೇಲೆ ಬರೆದಿರುವ ಗುಣಗಾನದ ಪ್ರಕಾರ ಕುಶನರ ಅವನತಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಅನೇಕ ಚಿಕ್ಕ ರಾಜ್ಯಗಳಿದ್ದವು--ಗುಪ್ತರು ಪ್ರಾಯಶಃ ಇಂತಹ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳುವವರಾಗಿದ್ದಿರಬಹುದು. ಈ ವಂಶಸ್ಥರು ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನ ರಾಜ್ಯಭಾರದೊಡನೆ ಆಳುವಿಕಿಗೆ ಬಂದರು, ಇವನು ತನ್ನ ಆಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಬರೀ ಒಂದು ಸಂಸ್ಥಾನದಿಂದ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವಾಗಿಸಿಕೊಂಡನು. ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನು, ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಬಿಹಾರದ ಪ್ರಮುಖ ಗಾನ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಲಿಚ್ಛಾಯಿ ಕುಟುಂಬದೊಳಗೆ ಮದುವೆಯಾದನು, ಈಗ ಈ ಸಂಘವು ನೇಪಾಳ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಈ ಮದುವೆಯು ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಗೆ ತಂದಿದ್ದು, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗಿತ್ತು—ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನು ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ತನ್ನ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವೈಭವೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಈತನ ಆಳುವಿಕೆಯು ಗಂಗಾ ಒಳನಾಡಿನ (ಮಗಧ, ಸಾಕೇತ ಹಾಗು ಪ್ರಯಾಗ) ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು. ಈತನು ‘ಮಹರಾಜ ಅಧಿರಾಜ’ (ರಾಜರಿಗೆ ಮಹಾರಾಜ), ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು, ಈ ವೇಳೆಗೆ ಅನೇಕ ಹಿರಿಯ-ಕಿರಿಯ ರಾಜರು ಈ ಬಿರುದನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ಸಹ. ಎ ಡಿ ೩೧೯-೨೦ ನ ಗುಪ್ತರ ಶಕೆಯು ಈತನ ಆಳೌವಿಕೆಯ ಪ್ರಾರಂಭ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.
ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಹೇಳಿಕೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಆತನನ್ನು ಅವನ ತಂದೆ ತನ್ನ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ಎ ಡಿ ೩೩೫ ನಲ್ಲಿ ಮುಂದಿನ ರಾಜನಾಗಿ ನೇಮಕ ಮಾಡಿದ. ಅಲಹಾಬಾದಿನಲ್ಲಿ ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಬದ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತಲಾದ ಗುಣಗಾನವು ಆತನ ರಾಜ್ಯ ಭಾರದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈತ ಅಶೋಕನ ಕೆತ್ತನೆಗಳುಳ್ಳ ಈ ಸ್ಥಂಬವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡಿದ್ದು ಕುತೂಹಲಕಾರಿಯಾಗಿದೆ, ಈತ ಪ್ರಾಯಶಃ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮುಂದುವರಿಕೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಆಥವಾ (ಹಳೆಯ ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಒದಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದ್ದರೆ) ಅಶೋಕನಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ಈ ಸ್ಥಂಬದ ಮೇಲೆ ನಂತರದ ರಾಜರ ಕೆತ್ತನೆಗಳೂ ಇದ್ದು, ಇದು ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆ ಆಗಿದೆ.
ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನ ವಾರಸುದಾರನ ಬಗ್ಗೆ ಇದ್ದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಚ ಎಂಬ ಯುವರಾಜನ ನಾಣ್ಯಗಳು, ಸೂಚಿಸುವಿದ್ದೇನೆಂದರೆ ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಪ್ರತಿಸ್ಫರ್ಧಿಯಿದ್ದ ಮತ್ತು ಅವನು ಇವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿಬೇಕಾಯಿತು ಎಂಬುದು. ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ರಾಜನು ರಾಜಧಾನಿಯಿಂದ ಆಳಬಹುದಾದ ವಿಶಾಲವಾದ ರಾಜ್ಯಸ್ಥಾಪನೆಯ ಮಹದಾಸೆ ಇತ್ತು ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಮೌರ್ಯರು ಪುನಃ ಉನ್ನತಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಿರಬೇಕು. ಗುಣಗಾನದ ವಿವರಗಳನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಪರಿಗಣಿಸುವುದಾದರೆ, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನು ಉಪಖಂಡದ ಹಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಗೆಲುವಿನ ನಡೆಗೆ ಅನೇಕ ಶರಣಾದ ರಾಜರು ಪಟ್ಟಿಯೇ ಒದಗುತ್ತದೆ. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಅನೇಕ ವಿಜಯಗಳ ಪಟ್ಟಿಯು ಆಸ್ಥಾನ ಅಲಂಕಾರಿಕೆ ಭಾಷೆಯ ಅಂಗವಾಗಿ ಹೋದರೂ, ಇಲ್ಲಿ ಆಸ್ಥಾನ ಕವಿಯ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಇಲ್ಲದಂತೆ ತೋರುತ್ತದ್ದೆ. ಪ್ರಶಂಸೆಗೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ಇದೆಯೇ ಹೊರೆತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳನ್ನು ದಕ್ಕಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದರ ಮೇಲೆ ಇಲ್ಲ. ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ, ದೆಹಲಿಯ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತಲಿನ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನ ನಾಲ್ವರು ರಾಜರನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲಾಯಿತು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಹಾಗು ಪೂರ್ವದ ರಾಜರು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಶರಣಾಗ ಬೇಕಾಯಿತು, ಇವರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ನಂತರ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಈಗಾಗಲೇ ತಿಳಿಸಿದ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ತೆರೆಳಿ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನು ಪೂರ್ವ ಕರಾವಳಿಯ ಕಾಂಚೀಪುರಮ್ (ಇಂದಿನ ಚೆನ್ನೈ ಹತ್ತಿರ) ನ ವರೆಗೆ ಬಂದಂತೆ ತೋರುತ್ತದ್ದೆ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಆರ್ಯಾವರ್ತದ ಒಂಬತ್ತು ಜನ ರಾಜರನ್ನು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ನಿರ್ಮೂಲಗೊಳಿಸಿದನು; ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಹಾಗು ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದ ಅರಣ್ಯ–ಜನರ ರಾಜರನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಶರಣಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಆರನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬರುವ ಕೆತ್ತೆನೆಯೊಂದರ ಪ್ರಕಾರ ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಹದಿನೆಂಟು ಅರಣ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಒಬ್ಬ ಸ್ಥಳೀಯ ರಾಜನು ಅನುವಂಶವಾಗಿ ಪಡೆದನು, ಅಂದರೆ ಈ ರಾಜ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯು ಮೊದಲೇ ನಡೆದಿರಬೇಕು ಎಂದು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಪೂರ್ವ ಭಾರತದ ರಾಜರು ಹಾಗು ನೇಪಾಳ ಮತ್ತು ಪಂಜಾಬಿನ ಸಣ್ಣ ರಜ್ಯಗಳ ರಾಜರು ಕರ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮುಂಚೆ ಗಾನ ಸಂಘಗಳಾದ ಒಂಬತ್ತು, ಹಾಗು ಹಳೆಯ ಮಾಲವರು ಮತ್ತು ಯೌಧೆಯರು ಗುಪ್ತರ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಯಿತು. ಇದಲ್ಲದೆ, ಇನ್ನೂ ದೂರದ ರಾಜರಾದ ದೈವಪುತ್ರ ಶೆಹೆಂಷಾಯಿ (‘ಹೆವೆನ್’ ನ ಮಗ, ರಾಜರಲ್ಲಿ ರಾಜ, ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕುಶನರ ಬಿರುದು), ಶಾಖರು ಹಾಗು ಸಿಂಹಳ (ಶ್ರೀಲಂಕ) ರಾಜರು ಮತ್ತು ದ್ವೀಪಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಎಲ್ಲ ಜನರು ಕರ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು.
‘ಪ್ರಶಸ್ತಿ’ ಎಂಬ ಗುಣಗಾನ ಬರಹವು, ರಾಜರ ಮೇಲಿನ ಆಸ್ಥಾನ ಗುಣಗಾನದ ಶೈಲಿಯ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದು ಮುಂದಿನವರಿಗೆ ಮಾದರಿಯಾಯಿತು. ಇದು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಉದ್ದೇಶವುಳ್ಳ ಮಾನ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪ್ರಕಾರವಾದರೂ ಇದನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ನಾವು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತೇವೆ. ಇದಾಗಿಯೂ, ಇದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಾಹಿತಿಯ ಸತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ವಿಜಯಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಗಣನೀಯವಾಗಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ರಾಜರು ಹಾಗು ಡೆಕ್ಕನ್ನಿನ ರಾಜರು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಹಿಡಿತದಲ್ಲಿ ಇರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಬೇರೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜರಂತೆ ಕೇವಲ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆತ ಅಂದುಕೊಂಡಂತೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ತನ್ನ ವಶಕ್ಕೆ ಪಡೆದು ಮತ್ತು ಸೋತ ಆದರೆ ವಶಕ್ಕೆ ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ರಾಜರಿಂದ ಕರ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ. ಆತ ಅಂದುಕೊಂಡದ್ದಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಲವಾದ ವಿರೋಧವನ್ನು ಅವನು ಪ್ರಾಯಶಃ ಎದುರಿಸದ. ಅವನ ನೇರವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಹಿಡಿತವು ಗಂಗಾ ವಲಯಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು, ಏಕೆಂದರೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಾಖರು ಪರಾಭವಗೊಳದೇ ಇದ್ದರು; ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವನ ಹಿಡಿತವು ಅಲುಗಾಡಿದ್ದಿರಬಹುದು.
ಈ ಕೆತ್ತನೆಯು ಅಶೋಕನದಕ್ಕೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಈ ಮೌರ್ಯ ರಾಜನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಂತಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದ್ದರೂ, ತನ್ನ ಪ್ರಬಲತೆಯ ಬಾಗೆ ಆತ ವಿನಮ್ರನಾಗಿದ್ದ. ಅಶೊಕನು ಆಕ್ರಮ್ಣವನ್ನು ತ್ಯಾಗಿಸುವ ಹತ್ತಿರ ಬರುತ್ತಿದ್ದ, ಆದರೆ ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನು ಅದರಲ್ಲಿ ನಲಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಷಯವೆಂದೆರೆ ಈ ವಿಜಯಗಳ ಅನೇಕ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಸಂಖ್ಯೆ, ಇವು ಪಾಳೇಯಗಾರರ ರಾಜ್ಯಭಾರದಿಂದ ಹಿಡಿದು ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿದ್ದವು. ನದಿಯ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಮುರಿದು ಅಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಮುಖ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಹಾಗು ಉತ್ತರ ರಾಜಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತ ತನ್ನ ವಷಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು, ಇದು ಮುಂದೆ ಹನರು ವಾಯುವ್ಯ ಭಾರತವನ್ನು ದಾಳಿ ಮಾಡಿದಾಗ ಗುಪ್ತರಿಗೆ ದುರದಷ್ಟಶಾಲಿಯಾಗಿ ಪರಿಣಮವಾಯಿತು. ನದಿಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಅಡ್ಡಾ ಹಾಕಲು ಸಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಇದಲ್ಲದೆ ಪಾಳೇಯಗಾರರ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದು, ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವಗಳಿಗೆ ಬದಲಾಗಿ ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಿಂತಿದ್ದ ಗಾನ ಸಂಘಗಳ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನ ನಾಶಗೊಳಿಸಿದವು. ಮಧ್ಯ ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿದ್ದದ್ದವರು ಈ ಮೊದಲೇ ನಂದರ ಹಾಗು ಮೌರ್ಯರ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದರು. ಲಿಚ್ಛಾವಿಗಳ ಪೂರ್ವಿಕರು ಗಾನ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆತಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದ್ದೆ, ಏಕೆಂದರೆ, ಅವರ ಜೊತೆ ಸಂಬಂಧ ಮತ್ತು ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯಿದ್ದರೂ ಗುಪ್ತರು ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನೂ ನೀಡಿಲ್ಲ. ಜಾತಿ ಹಾಗೂ ಮತಗಳ ಸ್ಪರ್ಧೆಯ ನಡುವೆ ರಾಜ್ಯದ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಮರೆಯಲಾಗಿತ್ತು. ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಶಯವೆಂದರೆ ಅನೇಕ ರಜಪ್ರಭುತ್ವವಿಲ್ಲದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಅನೇಕ ದಾಳಿಗಳ ನಡುವೆ ಎಷ್ಟೊಂದು ವರ್ಷಗಳು ಹೇಗೆ ಇದ್ದವು ಎಂಬುದು.
ಮೇಲ್ಕಂಡ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಎಲ್ಲ ಉಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಬಹುದು. ಇಳಿಮುಖವಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಕುಶಾನರ ಜೊತೆ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಸಂಬಂಧಗಳು ನಿಖರವಾಗಿ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ. ಶ್ರೀಲಂಕ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಚೈನಾದ ಮೂಲವೊಂದು ನೀಡುವ ಸಾಕ್ಷಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ರಾಜನೊಬ್ಬನು ಈ ಗುಪ್ತ ರಾಜನಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಗಯಾದಲ್ಲಿ ತಾನು ಬುದ್ಧನ ಸಂಘ ಒಂದನ್ನು ಕಾಟ್ಟಾಲು ಅನುಮತಿ ಕೇಳಿದ್ದಾನೆ. ಇಂತಹ ವಿನಂತಿಯನ್ನು ಪರಾಜಯವೆಂದು ಎಂದು ನೋಡಲಾಗದು, ಏಕೆಂದರೆ, ಈ ರಾಜನು ಬೇರೆ ರಾಜರ ಜೊತೆಗೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರಬಹುದು. ‘ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ನಿವಾಸಿಗಳು’ ಯಾರು ಎಂಬುದು ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ, ಇವು ಬಹುಶಃ ಆಗ್ನೇಯ ಏಶಿಯಾದ ಭಾಗಗಳಿಗೆ ಉಲ್ಲೆಖಿಸುತ್ತವೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಈ ಜನರ ಜೊತೆಗಿನ ಸಂಪರ್ಕವು ಆಗ ಹೆಚ್ಚಿತ್ತು.
ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ತನ್ನ ಜಯದ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಸಾರುವಾಗ ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ಇತರ ರಾಜರಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಅವಶ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಕೆಲವು ಕಾಲದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಈ ಆಚರಣೆಯನ್ನು ಕೈಬಿಡಲಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಪ್ರಾಯಶಃ ಅ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುವ ರಾಜರ ಉಲ್ಲೇಖವಿರಬೇಕು. ಮುಂದಿನ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಹಾಗು ಗೋವಿನ ರಕ್ಷಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಉಕ್ತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹೊಯಿತು. ಆದರೆ ಈತ ಕೇವಲ ಜಯಕ್ಕೆ ಹಾಗು ಗೆಲುವಿಗೆ ಹಾತೊರೆಯುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಆತನ ಸೌಮ್ಯ ರೂಪದ ಗುಣಗಲಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೇ, ವೀಣೆ ನುಡುಸುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಈ ಎಲ್ಲ ಗುಣಗಳು ರಾಜ್ಯ ಭಾರದ ಮಾಡುವ ರಾಜರ ಗುರುತಾಗಿ ಇದ್ದೇ ಇದೆ.
ಗುಪ್ತರ ಎಲ್ಲ ರಾಜರಲ್ಲಿ, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಮಗನಾದ ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ಅತ್ಯಂತ ವಿನಯಶೀಲ ಮತ್ತು ಪರಾಕ್ರಮಿಯಾಗಿದ್ದ ಎಂಬ ಗಣನೆ ಪಡೆದ್ದಿದ್ದಾನೆ. ನಲ್ವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆ, ಎ ಡಿ ೩೭೫ ನಿಂದ ೪೧೫ ರ ತನಕ ಇದ್ದು, ಅದರ ಆರಂಭವು ರಹಸ್ಯಾತ್ಮಕವಾಗಿದೆ. ಸುಮಾರು ಇನ್ನೂರು ವರ್ಷಗಳನಂತರ ಬರೆಯಲಾದ ‘ದೇವಿ ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ’ ಎಂಬ ನಾಟಕವು, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಸಾವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದದ್ದು, ರಾಮ ಗುಪ್ತ ಎಂಬಾತನನ್ನು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ವಾರಸುದಾರ ಮಗನೆಂದು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತದೆ. ಕಥೆಯ ಅನುಸಾರ ರಾಮ ಗುಪ್ತನು ಶಾಖರಿಂದ ಸೋಲನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿ, ಆನಂತರ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆತನ ಕಿರಿಯ ಸೋದರ ಚಂದ್ರನು ಇದರಿಂದ ಕೋಪಗೊಂಡು ರಾಣಿಯ ಮಾರುವೇಶದಲ್ಲಿ ಶಾಖಾ ರಾಜನ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಆತನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಇದು ಆತನ ಬಗ್ಗೆ ಜನರಿಗೆ ವಿಶ್ವಾಸ ಮೂಡುವಂತೆ ಮಾಡಿತು ಆದರೆ ಆತನ ಹಾಗು ಹಿರಿಯ ಸೋದರ ರಾಮನ ಜೊತೆ ವೈರತ್ವ ಉಂಟು ಮಾಡಿತು. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರ ರಾಮನನ್ನು ಕೊಂದು ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ರಾಮ ಗುಪ್ತನ ಕಾಲದ ನಾಣ್ಯಗಳು ಹಾಗು ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಪತ್ನಿ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ, ಇದು ಕಥಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ದೃಢೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೇ, ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಮುಖ್ಯ ದಂಡಯಾತ್ರೆಯು ಶಾಖರ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿಯಿ ಇತ್ತು. ಆದರೆ, ಕಥಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ವೀರ ರಸವು ಹಿತವಲ್ಲದ ಕೆಲವು ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಮರೆಮಾಡಲು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗಿದ್ದಿರಬಹುದು, ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆಸ್ಥಾನ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪ್ರಯೋಗ. ಈ ನಾಟಕವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಚತ್ರಿತ್ರೆಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ, ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರನು ರಾಜನ ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ಏರುವುದನ್ನು ಸರಿ ಎಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
ಈ ದಂಡಯಾತ್ರೆಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತವನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಯತ್ನಕ್ಕೆ ಇಡಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳ ಬಿಡುಗಡೆಯೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಯಿತು. ಇದರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದ ಗಡಿ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಸುಭದ್ರತೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ, ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕೆ ಅನುಮಾದಿದ್ದು, ಏಕೆಂದರೆ ಇಲ್ಲಿಯ ವರೆಗೆ ಈ ಕರಾವಳಿಗಳು ಗುಪ್ತರ ಕೈ ಹಿಡಿತದಲ್ಲಿದ್ದವು. ಪಶ್ಚಿಮ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶವು ಈ ಮೊದಲು ಸತವಾಹನರ ಹಿಡಿತಲಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ವಕಟಕ ಮನೆತನದವರು ಆಳ್ವಿಕೆ ಮಾಡಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದ್ದಲೇ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಎನಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಗುಪ್ತರೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧವಿದ್ದ ಒಂದು ಪ್ರದೇಶವೆಂದರೆ ರಾಂಟೇಕ್ (ಇಲ್ಲಿ ಅವರು ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು) ಮತ್ತ ವಟ್ಸ್ಗುಲ್ಮ. ಲಭ್ಯವಿರವ ಕೆಲವು ಭೂ ದತ್ತಿಯ ಬಗೆಗಿನ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ದೂರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅನುದಾನವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಇವನ್ನು ಕೆಲವು ಬುಡಕಟ್ಟನ ಜನಾಂಗದವರಿಗೆ ನೀಡಿರಬಹುದಾಗಿ ಸೂಚನೆ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ. ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮಗಳು ಹಾಗು ವಕಟಕ ರಾಜ ರುದ್ರಸೇನ ೨ ರ ನಡುವಿನ ವಿವಾಹವು, ವಕಟಕ ಮನೆತನದವರು ಸ್ವತಂತ್ರರಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡರೂ ಸಹ, ಗುಪ್ತರ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿ ಅವರಿಗೆ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಸಿಂಹಾಸನ ಏರಿದ ಐದು ವರ್ಶದ ನಂತರ ರುದ್ರಸೇನ ೨ ನು ನಿಧನನಾದಾಗ, ಅವನ ವಿಧವೆ, ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನ ಮಗಳಾದ ಪ್ರಭಾವತಿ ಗುಪ್ತ, ಆಕೆಯ ಮಕ್ಕಳು ಕಿರಿಯರಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಅಧಿಕಾರ ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡು, ೩೯೦-೪೧೦ ವರೆಗೆ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿದಳು. ಇದರಿಂದ ವಕಟಕ ರಾಜ್ಯವು ಗುಪ್ತರಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಯಿತು. ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನು ‘ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ’/‘ಶಕ್ತಿಯ ಸೂರ್ಯ’, ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಇದರಿಂದ ಅದೇ ಹೆಸರಿನ ನ್ಯಾಯ ಪಾಲನೆಗೆ ಹೆಸರಾದ ದಂತಕಥಯ ರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡನು. ಈ ಗುಪ್ತ ರಾಜನನ್ನು ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಕಲೆಗೆ ಅವನು ನೀಡಿದ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಕ್ಕೆ ಸ್ಮರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನ ಮಗ ಹಾಗು ಆತನ ವಾರಸುದಾರನಾದ ಕುಮಾರ ಗುಪ್ತನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಎ ಡಿ ೪೧೫-೫೪) ವಾಯವ್ಯದ ಕಡೆಯಿಂದ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೆಯಬಹುದು ಎಂಬ ಮೊದಲ ಸೂಚನೆ ದೊರೆತ್ತಿದ್ದು, ಆದರೆ ಇವು ಐದನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ದೂರದ ಅಪಾಯವಾಗಿ ತೋರಿದವು. ಶ್ವೇತ ಹನರ ಒಂದು ಭಾಗವಾದ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯದ ಹೆಫ಼್ಥಲೈಟರು (ಭಾರತೀಯ ಮೂಲಗಳಲ್ಲಿ ಹನರಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ) ಬಕ್ಟ್ರಿಯ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು, ಹಿಂದು ಕುಷ್ ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ದಾಟುವ ಅಪಾಯವಿತ್ತು. ಭಾರತದ ಗಡಿಯಗೆ ಹನರಿಂದ ಅಪಾಯ ಮುಂದಿನ ನೂರು ವರ್ಷದ ವರೆಗೂ ಜಾರಿಯಿತ್ತು, ಆದರೆ ಗುಪ್ತರು ಹಾಗು ಅವರ ಮುಂದಿನ ವಾರಸುದಾರರು ಇವರನ್ನು ತಡೆಯುಲು ಕಷ್ಟನಿರತರಾಗಿದ್ದರು. ಇವರು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಫಲರಾಗಿದ್ದರೆಂದೇ ಹೇಳಬೇಕು, ಏಕೆಂದರೆ ಹನರು ಕೊನೆಗೆ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೇಸಿದಾಗ ಅವರು ಸಾಕಷ್ಟು ದುರ್ಬಲರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಇದರಿಂದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ರೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂದ ಗತಿ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಚೀನಿಯರು ಹಾಗು ಭಾರತೀಯರ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾದ ನೋಮಾಡರಿಗೆ ನೀಡಿದ ವಿರೋಧದಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಯುರೋಪ್ ನ ಮೇಲೆ ರಭಸದಿಂದ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಹನರ ಆಗಮನನು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾ ತಂದ ಹಲವು ಬದಲಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಈ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಶಾಖರು ಹಾಗೂ ಕುಶನರು ಮತ್ತು ನಂತರ ತುರ್ಕರು ಅನುಸರಿಸಿದರು, ಶಾಖರು ಹಾಗೂ ಕುಷನರಿಗೆ ಇದು ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾದಿಂದ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ವರೆಗೆ ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯದ ವಿಸ್ತರಣೆಯಾಗತ್ತು ಆದರೆ ಹನರು ಮತ್ತು ತುರ್ಕರಿಗೆ, ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಇದು ಕೇವಲ ಕೊಳ್ಳೆಹೊಡೆಯುವ ಅವಕಾಶಗಳಾಗಿದ್ದವು.
ಆದರೆ ಕುಮಾರ ಗುಪ್ತನ ವಾರಸುದಾರರು ಅವನಂತೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಲಿಲ್ಲ, ಹನರ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಆಕ್ರಮಣವೂ ಇವರನ್ನು ದುರ್ಬಲರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿತು. ಸ್ಕಂದ ಗುಪ್ತನು ‘ಮ್ಲೇಚ್ಚರ’ – ಬರ್ಬರರ - ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಿದನು, ಆದರೆ ಆಸ್ಥಾನ ಪ್ರತಿವಿರೋಧಿಗಳಿಂದ ಆಂತರಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎದಿರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಅಲ್ಲದೇ ಊಳಿಗಮಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಕುಗ್ಗಿಹೋಗಿ ಗುಪ್ತರ ನಗರಗಳು ಕೂಡ ಅತಿಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಹೋಗಿತ್ತು. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಬೆಲೆಬಳುವ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ರೋಮನರ ಬೆಲೆಗೆ ಬದಲಯಿಸಿದ ವಿಷಯ ಗಮನಿಸಿ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಕಷ್ಟಗಳು ಒದಗಿದ್ದಿರಬಹುದು ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲಾಗದೆ. ಸ. ೪೬೦ ವೇಳೆಗೆ ಅವನು ಗುಪ್ತರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದ್ದರ ದಾಖಲೆಯಿದೆ, ಆದರೆ ಸ. ೪೬೭ ಸ್ಕಂದ ಗುಪ್ತನ ಕೊನೆಯ ಉಲ್ಲೇಖವಾಗಿದೆ. ಅವನ ನಿಧನದ ನಂತರ ಗುಪ್ತರ ಕೇಂದ್ರ ಹಿಡಿತವು ವೇಗವಾಗಿ ಇಳಿಗಾಲ ಕಂಡಿತು. ಮುಂದೆ ವರಸುದಾರರಾದ ರಾಜರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಾಹಿತಿ ಇಲ್ಲ. ಅನೇಕ ಆಡಳಿತ ಕಚೇರಿಯ ಮೊಹರೆಗಳು ದೊರೆತಿದ್ದು, ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ರಾಜರ ಹೆಸರುಗಳು ಕಾಣಿಸಿದರೂ, ಇವರ ಬಗೆಬಗೆಯ ವರಸುದರಿಕೆ ವಂಶದ ಗೊಂದಲಮಯ ಸಮಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಐದನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹನರು ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂದಾಗ ದೊಡ್ಡ ಆಘಾತ ದೊರೆತಿದೆ. ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಮುಂದಿನ ಐವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ನಶಿಸಿ ಹೋಗಿ, ನಂತರ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳು ಇವರಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸಿದವು.
ಹನರ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಪರ್ಶಿಯಾನಿಂದ ಖೋಟಾನ್ ವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದ್ದು, ಅಫ಼್ಘಾನಿಸ್ಥಾನದ ಬಮಿಯಾನ್ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. ಹನರ ಪೈಕಿ ಮೊದಲ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜನೆಂದರೆ, ತೋರಮಾನ. ಇವನು ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಎರಾನ್ ವರೆಗೂ ದಾಳಿ ಮಾಡಿ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ. ತೋರಮಾನನ ಮಗನಾದ ಮಿಹಿರ್ಕುಲ (ಎ ಡಿ ೫೨೦) ಹನರ ಪ್ರತಿರೂಪನಾಗಿದ್ದ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಚೀನೀ ಪ್ರವಾಸಿಯೊಬ್ಬನ ಪ್ರಕಾರ ಈತನು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅತೀ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡನು. ಅನೇಕ ಸಾಧುಗಳ ಕೊಲ್ಲುವಿಕೆ ಹಾಗೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಥಳಗಳ ನಾಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣನಾದನು ಮತ್ತು ವಿಗ್ರಹಭಂಜಕ ಹಾಗು ಕ್ರೂರ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯವನಾಗಿದ್ದನು. ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ಶತಮಾನದ ಇತಿಹಾಸಕಾರನಾದ ಕಲ್ಹಣ, ಶೈವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂ ಸಹ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ವಿರೋಧಗಳು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ರಾಜತರಂಗಿಣಿಯಲ್ಲಿ ಅವನು ನೀಡುವ ಟಿಪ್ಪಣಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ದುರಾಸೆಯಿಂದ ಆತುರಾತುರವಾಗಿ ಹನರಿಂದ ಭೂ ದತ್ತಿ ಪಡೆದರು. ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬರುವ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರು ಇನ್ನೂ ಹನರನ್ನು ತಡೆಯುವ ಕೊನೆಯ ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ಮಿಹಿರ್ಕುಲನನ್ನು ಹೊರಗಟ್ಟಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಆತ ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ೫೪೨ ಯಲ್ಲಿ ನಿಧನನಾದನು. ಇದರಿಂದ ಹನರ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಕುಂಠಿತವಾಯಿತು. ಆದರೆ ಹನರ ಭಯ ಮುಂದಿನ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಮುಂದುವರೆಯಿತಾದರೂ, ಅದು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ನಿಧಾನವಾಗಿ ಗುಪ್ತರ ಶಕ್ತಿ ಕ್ಷೀಣಿಸ ತೊಡಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಹನರು ಇವರ ಅವನತಿಯ ವೇಗಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದರು.
ಆದರೆ ಇದು ಕೇವಲ ಹನರಿಂದ ಆಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಹನ್ ಯೋದ್ಧರೊಂದಿಗೆ ಅನೇಕ ಜನ ವಲಸೆ ಬಂದವರು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿಕೊಂಡು, ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಬೇಸಾಯ ಮಾಡ ತೊಡಗಿದರು ಮತ್ತು ಇನ್ನೂ ಹಲವರು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಉದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡರು. ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಏಕೈಕ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಚನೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಉತ್ತರಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೀಣಿಸಿಹೋಯಿತು ಏಕೆಂದರೆ ರಾಜಕೀಯ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಹನರನ್ನು ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಲಾಗಿತ್ತು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಸುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾಯಿತು. ರಕ್ಷಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರಾಂತೀಯ ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಆಲೋಚಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇದು ಹಲವು ಬಾರಿ ಗುಣಮಟ್ಟದ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಸೇನಾ ಪಡೆಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಯೋಜಿತಗೊಂಡು, ರಾಜಪರಿವಾರದ ವಾರಸುದಾರಿಕೆಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು. ಎಲ್ಲೆಡೆಯಂತೆ, ಹನರ ಆಡಳಿತದಿಂದ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲೂ ನೆಮ್ಮದಿ ಶಿಥಿಲಗೊಂಡಿತ್ತು. ಹನರ ಆಕ್ರಮಣಗಳು ೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೆ ಕಡಿಮೆ ಆಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ, ಆಗ ತುರ್ಕರು ಹಾಗೂ ಸಸ್ಸನಿಯನ್ ಪರ್ಶಿಯನರು ಅವರ ಮೇಲೆ ಬಾಕ್ಟ್ರಿಯಾದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದರು. ಆನಂತರ ತುರ್ಕರು ಪರ್ಶಿಯನರ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೆಸಿ, ಬಾಕ್ಟ್ರಿಯಾವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಮುಂದೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತವು ತುರ್ಕರ ಆಗಮನವನ್ನು ಹತ್ತಿರದಿಂದ ಅನುಭವಿಸುವಂತಾಯಿತು.
ಪರ್ವ ಕಾಲ
೩೦೦ ಎ ಡಿ--೭೦೦ ಶತಮಾನ
ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲ
ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ದ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ಹಾಗೆ ಸುವರ್ಣ ಯುಗವೆಂದೇ ವರ್ಣಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ನಾಗರೀಕತೆಗಳು ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲೂ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯ ಶಿಖರವನ್ನು ತಲುಪಿದಾಗ ಅವು ಅವುಗಳ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ವನ್ನು ತಲುಪಿವೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ಇದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಆರಿಸಲಾಗಿದ್ದು ಅದರ ಮೆಚ್ಚುವಂತಹ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಉತ್ತಮ ಮಟ್ಟದ ಕಲೆಗಾಗಿ --ಇವು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಯ ‘ಪುನರುತ್ಥಾನ’ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಕಾಲದ ಜೊತೆಗೆ ಸಂಭವಿಸಿತು. ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಮುಂಚೆ ಹಿಂದೂ ಹಾಗು ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಶೀಯ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಮೊದಲ ಹರಡುವಿಕೆಯನ್ನು ‘ಉಚ್ಚ’ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂದೇ ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಉಚ್ಚ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಅನೇಕ ಆಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ವರ್ಗದವರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಜೊತೆ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಅವರ ಜೀವನ ಶೈಲಿಯ ಜೊತೆಗೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಕೆತ್ತನೆ, ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪ ಹಾಗು ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಭಿನ್ನ ಆಯಾಮಗಳ ಜೊತೆ ಗುರುತಿಸಲಾಯಿತು. ಮೇಲ್ವರ್ಗದ ಜನರನ್ನು ಹೊರತು ಪಡಿಸಿ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರು ಕೂಡ ಯಾವುದೇ ಬವಣೆಗಳಿಲ್ಲದೇ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಅನುಕೂಲ ಅನುಭವಿಸುತಿದ್ದರು ಎಂದೇ ಊಹೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.
‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬುದು ಅಗತ್ಯವಾಗಿ ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾಗಿರಬೇಕಿತ್ತು ಮತ್ತು ಪುರಾತನವಾದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಡಲೇಬೇಕಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಆರಂಭದ ಇತಿಹಾಸದ ಮೇಲೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವರು ಹಿಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ದೃಢವಾಗಿದ್ದ ಕಾಲವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡರು. ಪುರಾತನವಾದ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಒಂದು ಲಾಭವಿತ್ತು, ಅದು ಗತಕಾಲವನ್ನು ಮರುಸೃಷ್ಟಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಊಹೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಕೊಡುತ್ತಿತ್ತು. ಆದರೆ ಈಗ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಸಮಾಜದ ಎಲ್ಲ ಅಂಶಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಕೊಡುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ, ಏಕರೂಪವಾಗಿ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸಮಾಜವನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬ ತತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯು ಪೆರಿಕ್ಲಿಯನ್ ಎಥನ್ಸ್, ಎಲಿಸಬತೀಯ ಇಂಗ್ಲಂಡ್ ಮತ್ತು ಇನ್ಯಾವುದೇ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಆಧುನಿಕ-ಪೂರ್ವ ಜಗತನ್ನಿ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಸಮಾಜಗಳನ್ನು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಉಚ್ಚ ಸ್ಥಿತಿ ಮತ್ತು ನೀಚ ಸ್ಥಿತಿ ಎಂದು ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಉಚ್ಚ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದವರು ನೀಚ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದವರ ಜೀವನದ ಸ್ಥಿತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಎಂಬ ವರ್ಣನೆಯು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಬಲರಾಗಿದ್ದವರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಸೆರೆಹಿಡಿಯುತ್ತಿತ್ತು.
ಈ ಮೊದಲು ‘ಸುವರ್ಣ ಯುಗ’ ಹಾಗು ‘ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’--ಈ ಎರಡು ಕಲ್ಪನೆಗಳ ನಡುವೆ ಗೊಂದಲವಿತ್ತು, ಆದರೆ ಈಗ ಎರಡೂ ಕಾಲಗಳನ್ನು ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಕಾಣಲಾಗಿದೆ. ‘ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ’ ಎಂಬ ತಲೆಚೀಟಿಗೆ ಬೇರೆಯ ಅರ್ಥವಿದ್ದು, ಅದು ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಮಾಪನಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತದೆ. ಸತತವಾದ ಪರಿಣತಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಗುಣ ಮಟ್ಟಗಳು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾದ ಮೌಲ್ಯಗಳು. ಹೊಸ ಬಗೆಯ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಔಪಚಾರಿಕ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟು, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಮಾದರಿಗಳು ಅತಿಯಾದ ಅಲಂಕಾರವುಳ್ಳ ಮಾದರಿಗಳ ಮುಂಚಿನವು ಎಂದು ತಿಳಿಯಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಈಗ ಈ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಕೂಡ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಅಪೂರ್ಣವೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಔಪಚಾರಿಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಸ್ಥಳ, ಕಾಲ, ಹಾಗು ವಸ್ತುವಿನ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಗತ ಶ್ರೇಷ್ಠತೆ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿ ಕಲೆ ಹಾಗು ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯ ನೆಲೆಗಳು ಆ ಕಾಲದ ಇತರ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಿಕಸನಗಳಿಂದ ಹೊರೆತುಪಡಿಸಿ ಕಾಣಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದ್ದೆ. ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲದ ಇರುವಿಕೆಯನ್ನೂ ನಾವು ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಪರಿಣತಿಯ ಅಳೆಯುವಿಕೆಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಭಾಷೆ, ಕಲೆ, ತತ್ವಜ್ನ್ಯಾನ, ಜ್ನ್ಯನ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಕೂಡ ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಅತಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ವಿಶಯವೊಂದನ್ನು ಒಪ್ಪೊಕೊಳ್ಳಲಾಗಿಲ್ಲ, ಅದು ಏನೆಂದರೆ --ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಮಯವನ್ನು ಆನ್ವಯಿಸಲಾಗಿದೆ, ಎಂಬುದು.
ಕಲೆ ಹಾಗು ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯು ಉತ್ತಮ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಏರಿದಂತಹ ಕನಿಶ್ಟ ಮೂರು ಕಾಲಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ನಾವು ಕಾಣಬಹುದು; ಉತ್ತರ-ಮೌರ್ಯ ಮತ್ತು ಗುಪ್ತರ ಕಾಲ, ಚೋಳರ ಕಾಲ ಮತ್ತು ಮೊಘಲರ ಕಾಲ. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಪೂರ್ವಗಾಮಿಯು ಉತ್ತರ ಭಾರ್ತಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಏಕೆಂದರೆ, ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶವು ಕೂಡ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವಿಕಸನವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಪ್ರತಿ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೂ ತನ್ನದೇಯಾದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲಗಳು ಇವೆ, ಮತ್ತು ನಾವು ಅವನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಕಾಣಬೇಕು, ಎಂದು ವಾದಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿದೆ. ಇಡೀ ಉಪಖಂಡವು ಒಂದೇ, ಸಾರ್ವತ್ರಿಕವಾದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮಾದರಿಗೆ ಒಗ್ಗಿಕೊಂಡ ಕಾಲವಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ, ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿದ ಪರಿಣತಿಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸದೇ, ಮಿತವಾದ ಪರಿಣತಿಯಾಗಿರಬೇಕು, ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ನಾವು ಗುಣ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಅಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿರಬೇಕು. ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಬಳಸುವ ಆಯ್ಕೆಯು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕೇಂದ್ರೀಕರಣವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುವ ಒಂದು ಯತ್ನ, ಮತ್ತು ಇದು ಬದಲಾವಣೆಗಳತ್ತ ಗಮನ ಸೆಳೆಯಲು ಮಾಡಿದಂತಹ ಯತ್ನ. ಈ ಯತ್ನವು ತಾತ್ವಿಕ ಚಿಂತನೆಗೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಳಕೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತದೆ--ಈ ಬಳಕೆಯು ಕೇವಲ ಆಸ್ಥಾನ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಕಲಿತವರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಕುರುಹಾದ ಈ ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯ ಉಪಯೋಗವಕ್ಕೆ ನಾವು ಇತರ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ –ಅವು ಏನೆಂದರೆ-- ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ದಾರ್ಶನಿಕ ಚಿಂತನೆಗಳು.
ಈ ಕಾಲದ ಸಂಸ್ಕೃತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಸಂಪುರ್ಣವಾಗಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ರೂಢಿಬದ್ಧತೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸುವ ಒಂದು ಅಭಾಯಸವಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಕಾಲವನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀಯ ನವೋದಯದ ಕಾಲ ಎಂದೇ ಕಾಣಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಆದರೆ ಈ ಕಾಲದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರಮನಿಕ್ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಿಂದ, ಅದರಲ್ಲೂ ಬೌದ್ಧರಿಂದ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟ ಭಾಷೆಯಯಿಂದ ಕುರುಹು ಇದೆ. ಬುದ್ಧನ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದವು,ಬೌದ್ಧ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯವು ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಹಿತ್ಯವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತಿತ್ತು ಮತ್ತು ತಾತ್ವಿಕ ಚರ್ಚೆಗಳು ಮುಂಚಿನ ತಾತ್ವಿಕ ಚಿಂತನೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿಕೊಂಡು ಹುಟ್ಟಿದಂತಹ ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಶ್ರಮನಿಕ ಚಿಂತನೆಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದವು.
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ‘ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲ’ವು ಗುಪ್ತರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಿಂದ ಬಂದದಲ್ಲ, ಅದಕ್ಕೂ ಮುಂಚಿನ ನವ್ಯ ಚಿಂತನೆಗಳ ಪರಿಣಾಮ. ಕಲೆಯ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಾಕಾರಗಳನ್ನು, ತಾಂತ್ರಿಕ ಹಾಗೂ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲೇ, ಬೇರೆ ಧಾರ್ಮಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಬುದ್ಧಿಸಮ್ ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇತರ ರಿಲಿಜಿಯಸ್ ಪಂಥಗಳಲ್ಲಿ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಳಕೆಯು ಸಂಸೃತ ಭಾಷೆಯದ್ದಾದರೂ, ಈ ಭಾಶೆಯಿಂದ ಮಾತ್ರ ಈ ಕಾಲಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷವಾದ ಗುಣ ಬಂದಿಲ್ಲ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಸಾಂಸ್ಕೃತೀಯ ಹರಡುವಿಕೆಯು ಸಾಮಾಜಿಕ ಹಾಗು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಗುಂಪುಗಳ ನಿಶೇಧವನ್ನು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಗುಂಪುಗಳ ವಿಂಗಡೆಯನ್ನು ಊಹಿಸಿಕೊಂಡುಬಿಡುತ್ತದೆ. ’ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’ ವು ಅನೇಕ ಶೈಲಿಗಳು, ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಆಕಾಂಕ್ಷೆಗಳ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಹೊರಬಂದಿದೆ, ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ ಅದು ವಿಕಸನದ ಮುಂದುವರಿಕೆಯಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅದು ಸಮನವಾದ ಹಾಗು ಮೆಲ್ಮಟ್ಟದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯತ್ತ ಚಲಿಸವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದತ್ತಲೇ, ಇತರ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವು ಉತ್ತರ ಭಾರತ ಮೊದಲೆನೆಯ ಮಿಲಿನಿಯಮ್ ನ ಅಂತ್ಯಭಾಗದ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರ್ವ ಕಾಲವಾಗಿದೆಯೇ ವಿನಃ ನವೋದಯ ಒಂದರ ಪುನ್ನರುತ್ಥಾನವಲ್ಲ.
ಗುಪ್ತರ ಕಾಲವನ್ನು ‘ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾಲ’ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸುವುದು ಈ ಕಾಲದ ಮೇಲು ವರ್ಗದ ಜನರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸರಿಯಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಇವರು ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಡಿರುವಂತೆ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಬಾಳಿ ಬದುಕಿದರು. ಪ್ರಾಕ್ತನ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಕ ದೊರೆತ ಹೆಚ್ಚು ನಿಖರವಾದ ಆಧಾರಗಳ ಅನುಸಾರ ಬಹುಭಾಗ ಜನರು ಕಡಿಮೆ ಐಶೋ-ಆರಮದ ಜೀವನ ನಡೆಸಿದರು. ಭೂಶೋಧನೆಗಳು ಸೂಚಿಸಿವುದೇನೆಂದರೆ, ಸರಾಸರಿ ಜೀವನ ಮಟ್ಟವು ಇದರ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕಿಂತ ಚೆನ್ನಾಗಿತ್ತು ಎಂದು. ಇದನ್ನು ಪಟ್ಟಣ ಮತ್ತು ಹಳ್ಳಿಗಳ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ತುಲನಾತ್ಮಕವಾದ ಭೂಶೋಧನಾ ಅಗೆತಗಳಿಂದ ದೃಢೀಕರಿಸಬಹುದು. ಭೂಶೋಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಚಿತ್ರಗಳು ಅಜಗಜಾಂತರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ‘ಶ್ರೇಶ್ಠ ಕಾಲದ’ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಮೇಲೆ ಬರೆದ ಭಾಷ್ಯದಂತೆ ಇದೆ.
ಗುಪ್ತರು ಹಾಗು ಅವರ ವಾರಸುದಾರರು
ಗುಪ್ತರ ಕುಟುಂಬದ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಆಗು ಹೋಗುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು ಕಡಿಮೆ ಇವೆ, ಪ್ರಯಶಃ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಅವರ ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಆರಂಭವು. ಇವರ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ಮಗಧರ ಗಣ್ಯರು ಆಳುತ್ತಿದ್ದರೆಂಬ ಭಾವನೆಯಿತ್ತು, ಆದರೆ ಇತ್ತೀಚಿನ ಅಭಿಪ್ರಾಯದ ಅನುಸಾರ, ಇವರ ನೆಲೆಯು ಪಾಶ್ಚಿಮ ಗಂಗಾ ಬಯಲು ಭಾಗ. ಇವರ ಹೆಸರು ಇವರು ವೈಶ್ಯ ಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದವರು ಎಂದು ಸೂಚಿಸಿದರೂ, ಕೆಲವು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಇವರಿಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ದರ್ಜಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ವಂಶದ ಅನಂತರದ ರಾಜನೊಬ್ಬನ ಮೇಲೆ ಬರೆದಿರುವ ಗುಣಗಾನದ ಪ್ರಕಾರ ಕುಶನರ ಅವನತಿಯಾದ ಮೇಲೆ ಅನೇಕ ಚಿಕ್ಕ ರಾಜ್ಯಗಳಿದ್ದವು--ಗುಪ್ತರು ಪ್ರಾಯಶಃ ಇಂತಹ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳುವವರಾಗಿದ್ದಿರಬಹುದು. ಈ ವಂಶಸ್ಥರು ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನ ರಾಜ್ಯಭಾರದೊಡನೆ ಆಳುವಿಕಿಗೆ ಬಂದರು, ಇವನು ತನ್ನ ಆಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಬರೀ ಒಂದು ಸಂಸ್ಥಾನದಿಂದ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವಾಗಿಸಿಕೊಂಡನು. ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನು, ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಬಿಹಾರದ ಪ್ರಮುಖ ಗಾನ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಲಿಚ್ಛಾಯಿ ಕುಟುಂಬದೊಳಗೆ ಮದುವೆಯಾದನು, ಈಗ ಈ ಸಂಘವು ನೇಪಾಳ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಈ ಮದುವೆಯು ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಗೆ ತಂದಿದ್ದು, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗಿತ್ತು—ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನು ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ತನ್ನ ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವೈಭವೀಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಈತನ ಆಳುವಿಕೆಯು ಗಂಗಾ ಒಳನಾಡಿನ (ಮಗಧ, ಸಾಕೇತ ಹಾಗು ಪ್ರಯಾಗ) ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು. ಈತನು ‘ಮಹರಾಜ ಅಧಿರಾಜ’ (ರಾಜರಿಗೆ ಮಹಾರಾಜ), ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು, ಈ ವೇಳೆಗೆ ಅನೇಕ ಹಿರಿಯ-ಕಿರಿಯ ರಾಜರು ಈ ಬಿರುದನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ಸಹ. ಎ ಡಿ ೩೧೯-೨೦ ನ ಗುಪ್ತರ ಶಕೆಯು ಈತನ ಆಳೌವಿಕೆಯ ಪ್ರಾರಂಭ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.
ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಹೇಳಿಕೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಆತನನ್ನು ಅವನ ತಂದೆ ತನ್ನ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ಎ ಡಿ ೩೩೫ ನಲ್ಲಿ ಮುಂದಿನ ರಾಜನಾಗಿ ನೇಮಕ ಮಾಡಿದ. ಅಲಹಾಬಾದಿನಲ್ಲಿ ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಬದ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತಲಾದ ಗುಣಗಾನವು ಆತನ ರಾಜ್ಯ ಭಾರದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈತ ಅಶೋಕನ ಕೆತ್ತನೆಗಳುಳ್ಳ ಈ ಸ್ಥಂಬವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡಿದ್ದು ಕುತೂಹಲಕಾರಿಯಾಗಿದೆ, ಈತ ಪ್ರಾಯಶಃ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮುಂದುವರಿಕೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಆಥವಾ (ಹಳೆಯ ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಒದಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದ್ದರೆ) ಅಶೋಕನಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ಈ ಸ್ಥಂಬದ ಮೇಲೆ ನಂತರದ ರಾಜರ ಕೆತ್ತನೆಗಳೂ ಇದ್ದು, ಇದು ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆ ಆಗಿದೆ.
ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೧ ನ ವಾರಸುದಾರನ ಬಗ್ಗೆ ಇದ್ದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಚ ಎಂಬ ಯುವರಾಜನ ನಾಣ್ಯಗಳು, ಸೂಚಿಸುವಿದ್ದೇನೆಂದರೆ ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಪ್ರತಿಸ್ಫರ್ಧಿಯಿದ್ದ ಮತ್ತು ಅವನು ಇವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿಬೇಕಾಯಿತು ಎಂಬುದು. ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ರಾಜನು ರಾಜಧಾನಿಯಿಂದ ಆಳಬಹುದಾದ ವಿಶಾಲವಾದ ರಾಜ್ಯಸ್ಥಾಪನೆಯ ಮಹದಾಸೆ ಇತ್ತು ಎಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಮೌರ್ಯರು ಪುನಃ ಉನ್ನತಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಿರಬೇಕು. ಗುಣಗಾನದ ವಿವರಗಳನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಪರಿಗಣಿಸುವುದಾದರೆ, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನು ಉಪಖಂಡದ ಹಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಗೆಲುವಿನ ನಡೆಗೆ ಅನೇಕ ಶರಣಾದ ರಾಜರು ಪಟ್ಟಿಯೇ ಒದಗುತ್ತದೆ. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಅನೇಕ ವಿಜಯಗಳ ಪಟ್ಟಿಯು ಆಸ್ಥಾನ ಅಲಂಕಾರಿಕೆ ಭಾಷೆಯ ಅಂಗವಾಗಿ ಹೋದರೂ, ಇಲ್ಲಿ ಆಸ್ಥಾನ ಕವಿಯ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷೆಗೆ ಅವಕಾಶ ಇಲ್ಲದಂತೆ ತೋರುತ್ತದ್ದೆ. ಪ್ರಶಂಸೆಗೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ಇದೆಯೇ ಹೊರೆತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳನ್ನು ದಕ್ಕಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದರ ಮೇಲೆ ಇಲ್ಲ. ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ, ದೆಹಲಿಯ ಸುತ್ತ ಮುತ್ತಲಿನ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನ ನಾಲ್ವರು ರಾಜರನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲಾಯಿತು. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಹಾಗು ಪೂರ್ವದ ರಾಜರು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಶರಣಾಗ ಬೇಕಾಯಿತು, ಇವರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ನಂತರ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಈಗಾಗಲೇ ತಿಳಿಸಿದ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ತೆರೆಳಿ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನು ಪೂರ್ವ ಕರಾವಳಿಯ ಕಾಂಚೀಪುರಮ್ (ಇಂದಿನ ಚೆನ್ನೈ ಹತ್ತಿರ) ನ ವರೆಗೆ ಬಂದಂತೆ ತೋರುತ್ತದ್ದೆ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಆರ್ಯಾವರ್ತದ ಒಂಬತ್ತು ಜನ ರಾಜರನ್ನು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ನಿರ್ಮೂಲಗೊಳಿಸಿದನು; ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಹಾಗು ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದ ಅರಣ್ಯ–ಜನರ ರಾಜರನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಶರಣಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಆರನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬರುವ ಕೆತ್ತೆನೆಯೊಂದರ ಪ್ರಕಾರ ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಹದಿನೆಂಟು ಅರಣ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಒಬ್ಬ ಸ್ಥಳೀಯ ರಾಜನು ಅನುವಂಶವಾಗಿ ಪಡೆದನು, ಅಂದರೆ ಈ ರಾಜ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯು ಮೊದಲೇ ನಡೆದಿರಬೇಕು ಎಂದು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಪೂರ್ವ ಭಾರತದ ರಾಜರು ಹಾಗು ನೇಪಾಳ ಮತ್ತು ಪಂಜಾಬಿನ ಸಣ್ಣ ರಜ್ಯಗಳ ರಾಜರು ಕರ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ರಾಜಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮುಂಚೆ ಗಾನ ಸಂಘಗಳಾದ ಒಂಬತ್ತು, ಹಾಗು ಹಳೆಯ ಮಾಲವರು ಮತ್ತು ಯೌಧೆಯರು ಗುಪ್ತರ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಯಿತು. ಇದಲ್ಲದೆ, ಇನ್ನೂ ದೂರದ ರಾಜರಾದ ದೈವಪುತ್ರ ಶೆಹೆಂಷಾಯಿ (‘ಹೆವೆನ್’ ನ ಮಗ, ರಾಜರಲ್ಲಿ ರಾಜ, ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕುಶನರ ಬಿರುದು), ಶಾಖರು ಹಾಗು ಸಿಂಹಳ (ಶ್ರೀಲಂಕ) ರಾಜರು ಮತ್ತು ದ್ವೀಪಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಎಲ್ಲ ಜನರು ಕರ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು.
‘ಪ್ರಶಸ್ತಿ’ ಎಂಬ ಗುಣಗಾನ ಬರಹವು, ರಾಜರ ಮೇಲಿನ ಆಸ್ಥಾನ ಗುಣಗಾನದ ಶೈಲಿಯ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದು ಮುಂದಿನವರಿಗೆ ಮಾದರಿಯಾಯಿತು. ಇದು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಉದ್ದೇಶವುಳ್ಳ ಮಾನ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪ್ರಕಾರವಾದರೂ ಇದನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ನಾವು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತೇವೆ. ಇದಾಗಿಯೂ, ಇದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಾಹಿತಿಯ ಸತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ವಿಜಯಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಗಣನೀಯವಾಗಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ರಾಜರು ಹಾಗು ಡೆಕ್ಕನ್ನಿನ ರಾಜರು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಹಿಡಿತದಲ್ಲಿ ಇರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಬೇರೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜರಂತೆ ಕೇವಲ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆತ ಅಂದುಕೊಂಡಂತೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ತನ್ನ ವಶಕ್ಕೆ ಪಡೆದು ಮತ್ತು ಸೋತ ಆದರೆ ವಶಕ್ಕೆ ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ರಾಜರಿಂದ ಕರ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ. ಆತ ಅಂದುಕೊಂಡದ್ದಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಲವಾದ ವಿರೋಧವನ್ನು ಅವನು ಪ್ರಾಯಶಃ ಎದುರಿಸದ. ಅವನ ನೇರವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಹಿಡಿತವು ಗಂಗಾ ವಲಯಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿತ್ತು, ಏಕೆಂದರೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಾಖರು ಪರಾಭವಗೊಳದೇ ಇದ್ದರು; ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವನ ಹಿಡಿತವು ಅಲುಗಾಡಿದ್ದಿರಬಹುದು.
ಈ ಕೆತ್ತನೆಯು ಅಶೋಕನದಕ್ಕೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಈ ಮೌರ್ಯ ರಾಜನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಂತಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದ್ದರೂ, ತನ್ನ ಪ್ರಬಲತೆಯ ಬಾಗೆ ಆತ ವಿನಮ್ರನಾಗಿದ್ದ. ಅಶೊಕನು ಆಕ್ರಮ್ಣವನ್ನು ತ್ಯಾಗಿಸುವ ಹತ್ತಿರ ಬರುತ್ತಿದ್ದ, ಆದರೆ ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನು ಅದರಲ್ಲಿ ನಲಿಯುತ್ತಿದ್ದ. ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಷಯವೆಂದೆರೆ ಈ ವಿಜಯಗಳ ಅನೇಕ ವಿಭಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಸಂಖ್ಯೆ, ಇವು ಪಾಳೇಯಗಾರರ ರಾಜ್ಯಭಾರದಿಂದ ಹಿಡಿದು ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಿಸಿದ್ದವು. ನದಿಯ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಮುರಿದು ಅಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಮುಖ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಹಾಗು ಉತ್ತರ ರಾಜಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತ ತನ್ನ ವಷಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು, ಇದು ಮುಂದೆ ಹನರು ವಾಯುವ್ಯ ಭಾರತವನ್ನು ದಾಳಿ ಮಾಡಿದಾಗ ಗುಪ್ತರಿಗೆ ದುರದಷ್ಟಶಾಲಿಯಾಗಿ ಪರಿಣಮವಾಯಿತು. ನದಿಯ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಅಡ್ಡಾ ಹಾಕಲು ಸಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಇದಲ್ಲದೆ ಪಾಳೇಯಗಾರರ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದು, ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವಗಳಿಗೆ ಬದಲಾಗಿ ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಿಂತಿದ್ದ ಗಾನ ಸಂಘಗಳ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನ ನಾಶಗೊಳಿಸಿದವು. ಮಧ್ಯ ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿದ್ದದ್ದವರು ಈ ಮೊದಲೇ ನಂದರ ಹಾಗು ಮೌರ್ಯರ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದರು. ಲಿಚ್ಛಾವಿಗಳ ಪೂರ್ವಿಕರು ಗಾನ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆತಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದ್ದೆ, ಏಕೆಂದರೆ, ಅವರ ಜೊತೆ ಸಂಬಂಧ ಮತ್ತು ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯಿದ್ದರೂ ಗುಪ್ತರು ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನೂ ನೀಡಿಲ್ಲ. ಜಾತಿ ಹಾಗೂ ಮತಗಳ ಸ್ಪರ್ಧೆಯ ನಡುವೆ ರಾಜ್ಯದ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಮರೆಯಲಾಗಿತ್ತು. ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಶಯವೆಂದರೆ ಅನೇಕ ರಜಪ್ರಭುತ್ವವಿಲ್ಲದ ರಾಜ್ಯಗಳು ಅನೇಕ ದಾಳಿಗಳ ನಡುವೆ ಎಷ್ಟೊಂದು ವರ್ಷಗಳು ಹೇಗೆ ಇದ್ದವು ಎಂಬುದು.
ಮೇಲ್ಕಂಡ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಎಲ್ಲ ಉಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಬಹುದು. ಇಳಿಮುಖವಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಕುಶಾನರ ಜೊತೆ ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ಸಂಬಂಧಗಳು ನಿಖರವಾಗಿ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ. ಶ್ರೀಲಂಕ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಚೈನಾದ ಮೂಲವೊಂದು ನೀಡುವ ಸಾಕ್ಷಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ರಾಜನೊಬ್ಬನು ಈ ಗುಪ್ತ ರಾಜನಿಗೆ ಉಡುಗೊರೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಗಯಾದಲ್ಲಿ ತಾನು ಬುದ್ಧನ ಸಂಘ ಒಂದನ್ನು ಕಾಟ್ಟಾಲು ಅನುಮತಿ ಕೇಳಿದ್ದಾನೆ. ಇಂತಹ ವಿನಂತಿಯನ್ನು ಪರಾಜಯವೆಂದು ಎಂದು ನೋಡಲಾಗದು, ಏಕೆಂದರೆ, ಈ ರಾಜನು ಬೇರೆ ರಾಜರ ಜೊತೆಗೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರಬಹುದು. ‘ದ್ವೀಪದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ನಿವಾಸಿಗಳು’ ಯಾರು ಎಂಬುದು ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ, ಇವು ಬಹುಶಃ ಆಗ್ನೇಯ ಏಶಿಯಾದ ಭಾಗಗಳಿಗೆ ಉಲ್ಲೆಖಿಸುತ್ತವೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಈ ಜನರ ಜೊತೆಗಿನ ಸಂಪರ್ಕವು ಆಗ ಹೆಚ್ಚಿತ್ತು.
ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನಿಗೆ ತನ್ನ ಜಯದ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಸಾರುವಾಗ ಅಶ್ವಮೇಧ ಯಾಗವನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ಇತರ ರಾಜರಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಅವಶ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಕೆಲವು ಕಾಲದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಈ ಆಚರಣೆಯನ್ನು ಕೈಬಿಡಲಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಪ್ರಾಯಶಃ ಅ-ಬ್ರಾಹ್ಮಣತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುವ ರಾಜರ ಉಲ್ಲೇಖವಿರಬೇಕು. ಮುಂದಿನ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಹಾಗು ಗೋವಿನ ರಕ್ಷಣೆ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ಉಕ್ತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹೊಯಿತು. ಆದರೆ ಈತ ಕೇವಲ ಜಯಕ್ಕೆ ಹಾಗು ಗೆಲುವಿಗೆ ಹಾತೊರೆಯುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಆತನ ಸೌಮ್ಯ ರೂಪದ ಗುಣಗಲಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೇ, ವೀಣೆ ನುಡುಸುತ್ತಿರುವ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನಾಣ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಈ ಎಲ್ಲ ಗುಣಗಳು ರಾಜ್ಯ ಭಾರದ ಮಾಡುವ ರಾಜರ ಗುರುತಾಗಿ ಇದ್ದೇ ಇದೆ.
ಗುಪ್ತರ ಎಲ್ಲ ರಾಜರಲ್ಲಿ, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಮಗನಾದ ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ಅತ್ಯಂತ ವಿನಯಶೀಲ ಮತ್ತು ಪರಾಕ್ರಮಿಯಾಗಿದ್ದ ಎಂಬ ಗಣನೆ ಪಡೆದ್ದಿದ್ದಾನೆ. ನಲ್ವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆ, ಎ ಡಿ ೩೭೫ ನಿಂದ ೪೧೫ ರ ತನಕ ಇದ್ದು, ಅದರ ಆರಂಭವು ರಹಸ್ಯಾತ್ಮಕವಾಗಿದೆ. ಸುಮಾರು ಇನ್ನೂರು ವರ್ಷಗಳನಂತರ ಬರೆಯಲಾದ ‘ದೇವಿ ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ’ ಎಂಬ ನಾಟಕವು, ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ಸಾವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದದ್ದು, ರಾಮ ಗುಪ್ತ ಎಂಬಾತನನ್ನು ಸಮುದ್ರ ಗುಪ್ತನ ವಾರಸುದಾರ ಮಗನೆಂದು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತದೆ. ಕಥೆಯ ಅನುಸಾರ ರಾಮ ಗುಪ್ತನು ಶಾಖರಿಂದ ಸೋಲನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿ, ಆನಂತರ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆತನ ಕಿರಿಯ ಸೋದರ ಚಂದ್ರನು ಇದರಿಂದ ಕೋಪಗೊಂಡು ರಾಣಿಯ ಮಾರುವೇಶದಲ್ಲಿ ಶಾಖಾ ರಾಜನ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಆತನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಇದು ಆತನ ಬಗ್ಗೆ ಜನರಿಗೆ ವಿಶ್ವಾಸ ಮೂಡುವಂತೆ ಮಾಡಿತು ಆದರೆ ಆತನ ಹಾಗು ಹಿರಿಯ ಸೋದರ ರಾಮನ ಜೊತೆ ವೈರತ್ವ ಉಂಟು ಮಾಡಿತು. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರ ರಾಮನನ್ನು ಕೊಂದು ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ರಾಮ ಗುಪ್ತನ ಕಾಲದ ನಾಣ್ಯಗಳು ಹಾಗು ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಧ್ರುವದೇವಿಯನ್ನು ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಪತ್ನಿ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ, ಇದು ಕಥಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ದೃಢೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೇ, ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಮುಖ್ಯ ದಂಡಯಾತ್ರೆಯು ಶಾಖರ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿಯಿ ಇತ್ತು. ಆದರೆ, ಕಥಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ವೀರ ರಸವು ಹಿತವಲ್ಲದ ಕೆಲವು ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಮರೆಮಾಡಲು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗಿದ್ದಿರಬಹುದು, ಇದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆಸ್ಥಾನ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪ್ರಯೋಗ. ಈ ನಾಟಕವು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಚತ್ರಿತ್ರೆಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ, ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರನು ರಾಜನ ಪಟ್ಟಕ್ಕೆ ಏರುವುದನ್ನು ಸರಿ ಎಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
ಈ ದಂಡಯಾತ್ರೆಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತವನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಯತ್ನಕ್ಕೆ ಇಡಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳ ಬಿಡುಗಡೆಯೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಯಿತು. ಇದರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾರತದ ಗಡಿ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಸುಭದ್ರತೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ, ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕೆ ಅನುಮಾದಿದ್ದು, ಏಕೆಂದರೆ ಇಲ್ಲಿಯ ವರೆಗೆ ಈ ಕರಾವಳಿಗಳು ಗುಪ್ತರ ಕೈ ಹಿಡಿತದಲ್ಲಿದ್ದವು. ಪಶ್ಚಿಮ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶವು ಈ ಮೊದಲು ಸತವಾಹನರ ಹಿಡಿತಲಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ವಕಟಕ ಮನೆತನದವರು ಆಳ್ವಿಕೆ ಮಾಡಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದ್ದಲೇ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಎನಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಗುಪ್ತರೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧವಿದ್ದ ಒಂದು ಪ್ರದೇಶವೆಂದರೆ ರಾಂಟೇಕ್ (ಇಲ್ಲಿ ಅವರು ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು) ಮತ್ತ ವಟ್ಸ್ಗುಲ್ಮ. ಲಭ್ಯವಿರವ ಕೆಲವು ಭೂ ದತ್ತಿಯ ಬಗೆಗಿನ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ದೂರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಅನುದಾನವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಇವನ್ನು ಕೆಲವು ಬುಡಕಟ್ಟನ ಜನಾಂಗದವರಿಗೆ ನೀಡಿರಬಹುದಾಗಿ ಸೂಚನೆ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ. ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮಗಳು ಹಾಗು ವಕಟಕ ರಾಜ ರುದ್ರಸೇನ ೨ ರ ನಡುವಿನ ವಿವಾಹವು, ವಕಟಕ ಮನೆತನದವರು ಸ್ವತಂತ್ರರಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡರೂ ಸಹ, ಗುಪ್ತರ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿ ಅವರಿಗೆ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಸಿಂಹಾಸನ ಏರಿದ ಐದು ವರ್ಶದ ನಂತರ ರುದ್ರಸೇನ ೨ ನು ನಿಧನನಾದಾಗ, ಅವನ ವಿಧವೆ, ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನ ಮಗಳಾದ ಪ್ರಭಾವತಿ ಗುಪ್ತ, ಆಕೆಯ ಮಕ್ಕಳು ಕಿರಿಯರಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಅಧಿಕಾರ ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡು, ೩೯೦-೪೧೦ ವರೆಗೆ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿದಳು. ಇದರಿಂದ ವಕಟಕ ರಾಜ್ಯವು ಗುಪ್ತರಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಯಿತು. ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನು ‘ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ’/‘ಶಕ್ತಿಯ ಸೂರ್ಯ’, ಎಂಬ ಬಿರುದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಇದರಿಂದ ಅದೇ ಹೆಸರಿನ ನ್ಯಾಯ ಪಾಲನೆಗೆ ಹೆಸರಾದ ದಂತಕಥಯ ರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡನು. ಈ ಗುಪ್ತ ರಾಜನನ್ನು ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಕಲೆಗೆ ಅವನು ನೀಡಿದ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಕ್ಕೆ ಸ್ಮರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಚಂದ್ರ ಗುಪ್ತ ೨ ನ ಮಗ ಹಾಗು ಆತನ ವಾರಸುದಾರನಾದ ಕುಮಾರ ಗುಪ್ತನ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಎ ಡಿ ೪೧೫-೫೪) ವಾಯವ್ಯದ ಕಡೆಯಿಂದ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೆಯಬಹುದು ಎಂಬ ಮೊದಲ ಸೂಚನೆ ದೊರೆತ್ತಿದ್ದು, ಆದರೆ ಇವು ಐದನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ದೂರದ ಅಪಾಯವಾಗಿ ತೋರಿದವು. ಶ್ವೇತ ಹನರ ಒಂದು ಭಾಗವಾದ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯದ ಹೆಫ಼್ಥಲೈಟರು (ಭಾರತೀಯ ಮೂಲಗಳಲ್ಲಿ ಹನರಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ) ಬಕ್ಟ್ರಿಯ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು, ಹಿಂದು ಕುಷ್ ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ದಾಟುವ ಅಪಾಯವಿತ್ತು. ಭಾರತದ ಗಡಿಯಗೆ ಹನರಿಂದ ಅಪಾಯ ಮುಂದಿನ ನೂರು ವರ್ಷದ ವರೆಗೂ ಜಾರಿಯಿತ್ತು, ಆದರೆ ಗುಪ್ತರು ಹಾಗು ಅವರ ಮುಂದಿನ ವಾರಸುದಾರರು ಇವರನ್ನು ತಡೆಯುಲು ಕಷ್ಟನಿರತರಾಗಿದ್ದರು. ಇವರು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಫಲರಾಗಿದ್ದರೆಂದೇ ಹೇಳಬೇಕು, ಏಕೆಂದರೆ ಹನರು ಕೊನೆಗೆ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೇಸಿದಾಗ ಅವರು ಸಾಕಷ್ಟು ದುರ್ಬಲರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಇದರಿಂದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ರೋಮನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂದ ಗತಿ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಚೀನಿಯರು ಹಾಗು ಭಾರತೀಯರ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾದ ನೋಮಾಡರಿಗೆ ನೀಡಿದ ವಿರೋಧದಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಯುರೋಪ್ ನ ಮೇಲೆ ರಭಸದಿಂದ ದಾಳಿ ಮಾಡಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಹನರ ಆಗಮನನು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾ ತಂದ ಹಲವು ಬದಲಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಈ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಶಾಖರು ಹಾಗೂ ಕುಶನರು ಮತ್ತು ನಂತರ ತುರ್ಕರು ಅನುಸರಿಸಿದರು, ಶಾಖರು ಹಾಗೂ ಕುಷನರಿಗೆ ಇದು ಮಧ್ಯ ಏಶಿಯಾದಿಂದ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ವರೆಗೆ ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯದ ವಿಸ್ತರಣೆಯಾಗತ್ತು ಆದರೆ ಹನರು ಮತ್ತು ತುರ್ಕರಿಗೆ, ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಇದು ಕೇವಲ ಕೊಳ್ಳೆಹೊಡೆಯುವ ಅವಕಾಶಗಳಾಗಿದ್ದವು.
ಆದರೆ ಕುಮಾರ ಗುಪ್ತನ ವಾರಸುದಾರರು ಅವನಂತೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಾಗಲಿಲ್ಲ, ಹನರ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಆಕ್ರಮಣವೂ ಇವರನ್ನು ದುರ್ಬಲರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿತು. ಸ್ಕಂದ ಗುಪ್ತನು ‘ಮ್ಲೇಚ್ಚರ’ – ಬರ್ಬರರ - ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಿದನು, ಆದರೆ ಆಸ್ಥಾನ ಪ್ರತಿವಿರೋಧಿಗಳಿಂದ ಆಂತರಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎದಿರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಅಲ್ಲದೇ ಊಳಿಗಮಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಕುಗ್ಗಿಹೋಗಿ ಗುಪ್ತರ ನಗರಗಳು ಕೂಡ ಅತಿಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಹೋಗಿತ್ತು. ಗುಪ್ತರ ಕಾಲದ ಬೆಲೆಬಳುವ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ರೋಮನರ ಬೆಲೆಗೆ ಬದಲಯಿಸಿದ ವಿಷಯ ಗಮನಿಸಿ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಕಷ್ಟಗಳು ಒದಗಿದ್ದಿರಬಹುದು ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲಾಗದೆ. ಸ. ೪೬೦ ವೇಳೆಗೆ ಅವನು ಗುಪ್ತರ ಸೇನೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದ್ದರ ದಾಖಲೆಯಿದೆ, ಆದರೆ ಸ. ೪೬೭ ಸ್ಕಂದ ಗುಪ್ತನ ಕೊನೆಯ ಉಲ್ಲೇಖವಾಗಿದೆ. ಅವನ ನಿಧನದ ನಂತರ ಗುಪ್ತರ ಕೇಂದ್ರ ಹಿಡಿತವು ವೇಗವಾಗಿ ಇಳಿಗಾಲ ಕಂಡಿತು. ಮುಂದೆ ವರಸುದಾರರಾದ ರಾಜರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಾಹಿತಿ ಇಲ್ಲ. ಅನೇಕ ಆಡಳಿತ ಕಚೇರಿಯ ಮೊಹರೆಗಳು ದೊರೆತಿದ್ದು, ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ರಾಜರ ಹೆಸರುಗಳು ಕಾಣಿಸಿದರೂ, ಇವರ ಬಗೆಬಗೆಯ ವರಸುದರಿಕೆ ವಂಶದ ಗೊಂದಲಮಯ ಸಮಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಐದನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹನರು ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂದಾಗ ದೊಡ್ಡ ಆಘಾತ ದೊರೆತಿದೆ. ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಮುಂದಿನ ಐವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ನಶಿಸಿ ಹೋಗಿ, ನಂತರ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳು ಇವರಿಂದ ಉದ್ಭವಿಸಿದವು.
ಹನರ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಪರ್ಶಿಯಾನಿಂದ ಖೋಟಾನ್ ವರೆಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದ್ದು, ಅಫ಼್ಘಾನಿಸ್ಥಾನದ ಬಮಿಯಾನ್ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. ಹನರ ಪೈಕಿ ಮೊದಲ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜನೆಂದರೆ, ತೋರಮಾನ. ಇವನು ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದ ಎರಾನ್ ವರೆಗೂ ದಾಳಿ ಮಾಡಿ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ. ತೋರಮಾನನ ಮಗನಾದ ಮಿಹಿರ್ಕುಲ (ಎ ಡಿ ೫೨೦) ಹನರ ಪ್ರತಿರೂಪನಾಗಿದ್ದ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಚೀನೀ ಪ್ರವಾಸಿಯೊಬ್ಬನ ಪ್ರಕಾರ ಈತನು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಅತೀ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡನು. ಅನೇಕ ಸಾಧುಗಳ ಕೊಲ್ಲುವಿಕೆ ಹಾಗೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಥಳಗಳ ನಾಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣನಾದನು ಮತ್ತು ವಿಗ್ರಹಭಂಜಕ ಹಾಗು ಕ್ರೂರ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯವನಾಗಿದ್ದನು. ಹನ್ನೆರಡನೆಯ ಶತಮಾನದ ಇತಿಹಾಸಕಾರನಾದ ಕಲ್ಹಣ, ಶೈವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂ ಸಹ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ವಿರೋಧಗಳು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ರಾಜತರಂಗಿಣಿಯಲ್ಲಿ ಅವನು ನೀಡುವ ಟಿಪ್ಪಣಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ದುರಾಸೆಯಿಂದ ಆತುರಾತುರವಾಗಿ ಹನರಿಂದ ಭೂ ದತ್ತಿ ಪಡೆದರು. ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬರುವ ಕೆತ್ತನೆಗಳಲ್ಲಿ ಗುಪ್ತರು ಇನ್ನೂ ಹನರನ್ನು ತಡೆಯುವ ಕೊನೆಯ ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ಮಿಹಿರ್ಕುಲನನ್ನು ಹೊರಗಟ್ಟಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಆತ ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ೫೪೨ ಯಲ್ಲಿ ನಿಧನನಾದನು. ಇದರಿಂದ ಹನರ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಕುಂಠಿತವಾಯಿತು. ಆದರೆ ಹನರ ಭಯ ಮುಂದಿನ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಮುಂದುವರೆಯಿತಾದರೂ, ಅದು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ನಿಧಾನವಾಗಿ ಗುಪ್ತರ ಶಕ್ತಿ ಕ್ಷೀಣಿಸ ತೊಡಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಹನರು ಇವರ ಅವನತಿಯ ವೇಗಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದರು.
ಆದರೆ ಇದು ಕೇವಲ ಹನರಿಂದ ಆಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಹನ್ ಯೋದ್ಧರೊಂದಿಗೆ ಅನೇಕ ಜನ ವಲಸೆ ಬಂದವರು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿಕೊಂಡು, ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಬೇಸಾಯ ಮಾಡ ತೊಡಗಿದರು ಮತ್ತು ಇನ್ನೂ ಹಲವರು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಉದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡರು. ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಏಕೈಕ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಚನೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಉತ್ತರಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೀಣಿಸಿಹೋಯಿತು ಏಕೆಂದರೆ ರಾಜಕೀಯ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಹನರನ್ನು ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಲಾಗಿತ್ತು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡ ಸಣ್ಣ ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಸುವುದಕ್ಕೆ ಬಳಸಲಾಯಿತು. ರಕ್ಷಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರಾಂತೀಯ ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ರಾಜ್ಯಗಳ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಆಲೋಚಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇದು ಹಲವು ಬಾರಿ ಗುಣಮಟ್ಟದ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಸೇನಾ ಪಡೆಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಯೋಜಿತಗೊಂಡು, ರಾಜಪರಿವಾರದ ವಾರಸುದಾರಿಕೆಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು. ಎಲ್ಲೆಡೆಯಂತೆ, ಹನರ ಆಡಳಿತದಿಂದ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲೂ ನೆಮ್ಮದಿ ಶಿಥಿಲಗೊಂಡಿತ್ತು. ಹನರ ಆಕ್ರಮಣಗಳು ೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೆ ಕಡಿಮೆ ಆಗಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ, ಆಗ ತುರ್ಕರು ಹಾಗೂ ಸಸ್ಸನಿಯನ್ ಪರ್ಶಿಯನರು ಅವರ ಮೇಲೆ ಬಾಕ್ಟ್ರಿಯಾದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದರು. ಆನಂತರ ತುರ್ಕರು ಪರ್ಶಿಯನರ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ನಡೆಸಿ, ಬಾಕ್ಟ್ರಿಯಾವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡರು. ಮುಂದೆ ಉತ್ತರ ಭಾರತವು ತುರ್ಕರ ಆಗಮನವನ್ನು ಹತ್ತಿರದಿಂದ ಅನುಭವಿಸುವಂತಾಯಿತು.
Excerpt from L C Sumithra's short story"U-Cut".
“How are you?”
When we asked each other, we both became aware of the years, that lay between us. We spoke of our children and homes. She put some of the food she had brought in a carrier onto a plate and gave it to her mother. As the mother ate our conversation continued. And then she finally opened up, “you did a good thing by deciding to work. You shaped your career just the way you wanted it. What do I see when I turn back now? I don’t know why, but I am very sad, of late.” I was surprised. The Komala who had acted as if there was nothing in life except her physical beauty had finally come off her illusion. Or that is what I thought.
...I remembered the earlier Komala who was crazy for having long hair. Just so her hair grew long, she had once tried touching the edge of her plait to the green fence snake. And in that attempt, had slipped and fallen into the manure water pit. That morning, a Sunday, she had gone into the garden to pluck hibiscus, at the plantain garden’s fence and beside the compost pit, to prepare a shampoo to wash her hair with. There was a lot of water in the compost pit. The hibiscus on the fence was of a bell variety and it had grown in heaps on the fence. What Komala needed however was the leaves of the pepper hibiscus variety. Just when she was going to pluck those leaves she saw the green snake. She remembered Jalaja saying that getting one’s hair in contact with a green snake would give long hair, and so with the edge of her plait in her left hand, she proceeded, all eyes on the snake and slipped and fell into the compost pit. Because it was the rainy season, the pit had lots of water in it and, she was soaked in black coloured dung. Chinnappa who was working in the cattle-shed came running saying “ayyo saNNamma” and lift her and stood her on the ground.Her mother had washed and consoled the crying girl. Even after all this, her craze for growing long hair only increased and had never decreased. If one day she applied menthya on her hair and washed off; another day it was mehendi. She always sat on the easy-chair upstairs reading a novel, forgetting herself.
Because of my mother’s modern-ness, my hair was subjected to experiments with scissors. My hairstyle was a matter of poking fun for Komala.
...No matter how much we criticized her, I felt that she somewhere exposed all our inner selves. She ran away in the middle of a class because the teacher scolded her and then, although she gave birth to two children, escaped carrying them around, growing them up and clearing their shit by putting away all such work for somebody else to do. She lived happily and in the exact way she conceived of happiness without caring for others. There is no circus she did not engage in, in order to make her skin-colour a shade lighter. And where is the hair now that was tended to for that many years? Her small u-cut somehow seemed to be critiquing my life. Had fellow travelers in life’s journey gone ahead? And is Komala alone, right where she used to be, like a rock set in running water?
From the collection Gubbihallada Sakshiyalli.
Excerpt from Madhu Kishwar's essay on Deepa Mehta's "Fire."
ಮಧು ಕಿಶ್ವರ್. "ಸ್ವ-ದ್ವೇಶೀ ಭಾರತೀಯನ ಅತೀ ಮುಗ್ಧ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ: ದೀಪಾ ಮೆಹತಾರ ಫ಼ೈಯರ್." ಮಾನುಷಿ, ಸಂಖ್ಯೆ. ೧೦೯, ೧೯೯೮.
...ಒ೦ದು ಕಚ್ಚಾ ಅಣಕ ಚಿತ್ರ
ದೀಪಾ ಮೆಹೆತಾರವರ ರಾಮಾಯಣದ ವರದಿಯನ್ನು ನಾವು ಗ೦ಭೀರವಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊ೦ಡರೆ, ಈ ಜನಪ್ರಿಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಬರವಣಿಗೆಯ ಹಿ೦ದೆ ಎರಡು ಕಾರಣಗಳಿದ್ದವು ಎ೦ದು ನ೦ಬಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ: (ಅ). ಮಹಿಳೆಯರು ಅಡಿಯಾಳುತನವನ್ನು ಮತ್ತು ಹಿಂಸೆಯ ಸಾವನ್ನು ಕೂಡ ವಿಓಧವಿಲ್ಲದೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ತಯಾರು ಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ; ಮತ್ತು (ಆ). ಗ೦ಡಸರು ತಮ್ಮ ಮಹಿಳೆಯರೊಂದಿಗಿನ ಸ೦ಬ೦ಧಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ರೂರ ಮತ್ತು ಅಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿರುವುದನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುವುದಕ್ಕೆ; ಅವಮಾನಗಳು ಮತ್ತು ಕ್ರೌರ್ಯಗಳನ್ನು ಹೇರುವುದರಲ್ಲಿ ಸಜ್ಜನಿಕೆಯಿದೆ ಎ೦ದು, ಮತ್ತು ಯಾವ ಶ೦ಕೆಯೂ ಇಲ್ಲದೆ ಸುಟ್ಟು ಸಾಯಿಸ ಬಹುದೆಂದು ಹೇಳಲಿಕ್ಕೆ. ಏಕೆ೦ದರೆ ಏನೇ ಆಗಲಿ ಅವರು ರಾಮ ಇರಿಸಿದ ದಿವ್ಯ ಸ೦ಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಾರಂತೆ! ದೀಪಾ ಮೆಹೆತಾ ತಿಳಿಸಿದ್ದೇನೆ೦ದರೆ ಅವರ ಆಗ್ರಹವು ಬರೀ ಕಾವ್ಯಗಳ ಪ್ರತಿಮೆಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲದೆ, ಮಹಾತ್ಮ ಗಾ೦ಧೀಯವರನ್ನು ಲೈ೦ಗಿಕ-ನೈತಿಕ ಧೂರ್ತ ಎ೦ದು ತೋರಿಸಲು ಉದ್ದೇಶಿಸುತ್ತದೆ ಎ೦ದು. ಗಾ೦ಧಿಯು ಮೆಹೆತಾರವರ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ಪರಿಶೋಧನೆಗೆ ಬರುವುದು ಹೇಗೆಂದರೆ, ರಾಧಳ ಗ೦ಡ ಅಶೋಕನ ಪಾತ್ರದ ಮೂಲಕ. ರಾಧಾ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೆರುವುದರಲ್ಲಿ ಅಸಫಲಳಾದನ೦ತರ, ಅಶೋಕ್ ತನ್ನ ಗುರುವಿನ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಮೋಕ್ಷವನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯದ ಸ೦ಕಲ್ಪ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಇದು ಮಹಾತ್ಮ ಗಾ೦ಧಿಯ ಲೈ೦ಗಿಕ ಲ೦ಘನದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ರೂಕ್ಷವಾಗಿ, ನಿರ್ಜೀವವಾಗಿ ಮತ್ತು ಹುರುಳಿಲ್ಲದ ಅಣಕಚಿತ್ರಕ್ಕೆ ನಾ೦ದಿಯಾಗಿದೆ. ಇದೇ ವಿಷಯವು ಅವರಿಗೆ ಹಿ೦ದೂಇಸಮ್ ನ ತಾತ್ವಿಕ ಸಿದ್ಧಾ೦ತಗಳನ್ನು ಆಕ್ಷೇಪ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೂ ಅವಕಾಶ ಕೊಡುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಮೋಕ್ಷದ ಹುಡುಕಾಟವನ್ನು.
[...]
ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಈ ರೂಕ್ಷವಾದ ಅಣಕಚಿತ್ರದಿಂದ ಉದ್ರಿಕಗೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ನೋವು ಅನುಭವಿಸಲು ನೀವು ಒಬ್ಬ ಶಿವ ಸೈನಿಕನಾಗಿರಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ. ಆದರೂ, ಚಿತ್ರವನ್ನು ನೋಡಿದ ಅಥವಾ ಅದರ ವಸ್ತುವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಿದ ಹಲವರು, ಯುಕ್ತಿಯಿಂದ ಅದು ತಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರದಿರುವಂತೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದರು. ನಾನು ಅದನ್ನು ತನ್ನನ್ನು-ತಾನು-ಹೊಡೆದು-ಕೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು ದ್ವೇಶಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಹಿ೦ದುವಿನ ಮತ್ತು ಹೇಸಿಗೆಯುಳ್ಳ ಭಾರತೀಯನ ಕಸರತ್ತು ಎ೦ದು ಒತ್ತಿರಿಸಬೇಕೆ೦ದಿದ್ದೆ-- ಆಂಗ್ಲ-ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದ ಭಾರತೀಯ ಎಲೀಟ್ ರಲ್ಲಿ ಇದೊ೦ದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಪ್ರಬೇಧ. ಕೆಲವು ಜನರು ಈ ಚಿತ್ರವನ್ನು ತಪ್ಪಾಗಿ ಅಪೂರ್ವವಾದದ್ದೆಂದು ಆಚರಿಸಿದರು. ಆದರೆ, ಹೆಚ್ಚೂ ಕಡಿಮೆ, ನನ್ನೊಡನೆ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಿದ ಎಲ್ಲಾರೂ ಅದನ್ನು ನಿರುತ್ತೇಜವಾಗಿ ಮತ್ತು ತೋರಿಕೆಯುಳ್ಳದ್ದಾಗಿ ಕ೦ಡ್ಡಿದರು. ಆದರೆ, ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ವರದಿಗಳೆಲ್ಲವೂ ಸಹಾಯಕವಾಗಿದ್ದು ಮತ್ತು ಒಟ್ಟಾರೆ ಸ೦ರಕ್ಷಣೀಯವಾಗಿದ್ದು, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಸರಿಯಾಗಿದ್ದವು. ಸೆ೦ಸಾರ್ ಬೋರ್ಡ್ ಚಿತ್ರಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ಕಟ್ ಅಥವಾ ಬದಲವಣೆಯಿಲ್ಲದೆ ಅನುಮತಿ ಕೊಟ್ಟಿತು.
Excerpt from Hengasara Hakkina Sangha's Gender and Rights: An Introductory Training Module
ತರಬೇತಿಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಕುರಿತು.
ತರಬೇತಿಯು ಸ್ಥಗಿತ ಅಥವಾ ಏಕಮುಖ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲ. ಅದು ಒಂದು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವನ್ನು ಮುಂದಿಡುವುದೂ ಅಲ್ಲ, ಹಾಗೆಯೇ ಒಂದು ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಬರುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೂ ಅಲ್ಲ. ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಾಗಲಿ, ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಾಗಲಿ ಅಥವಾ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಾಗಲಿ, ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಪುನ್ಃ ರಚನೆ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಪಾತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಒಂದು ಸಕ್ರಿಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಪರ ಸಾಧನವು ತರಬೇತಿಯಾಗಿದೆ. ತರಬೇತಿಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವವರು ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಹಾಗೂ ಆರ್ಥಿಕ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯ ಹಾಗೂ ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಪುನ್ಃ ರಚನೆ ಮಾಡಲು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸುವುದೇ ತರಬೇತುದಾರರಿಗೆ ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ತರಬೇತಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಸುವ ಸಾಧನಗಳು ಮತ್ತು ತಂತ್ರಗಳು ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯುಳ್ಳದ್ದಾಗಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಹಾಗೂ ಅವರ ಪರಿಸರದ ಬಲಾಬಲಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವಂತಹದಾಗಿರಬೇಕು. ಕಲಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಎದುರಿಸಬಹುದಾದ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ತೊಡಕುಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ತರಬೇತುದಾರರು ಅವರೊಡನೆ ಸ್ಪಂದಿಸಿ ಪರಿಶೀಲಿಸುವುದು ಕಲಿಕಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ‘ತರಬೇತಿ’ ಎಂಬುದರ ನಮ್ಮ ವಿವರಣೆ ಏನೆಂದರೆ- "ಒಂದು ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಒಂದು ಗುಂಪಿನಲ್ಲಿ ಕಲಿಕೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗೆ ಅನುವು ಮಾಡಿ ಕೊಡುವ ಕ್ರಿಯೆ ಅಥವಾ ಚಟುವಟಿಕೆ. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದಾಗಿ ಹೊಸ ವರ್ತನೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ ಅಥವಾ ಮೊದಲಿನ ವರ್ತನೆಯು ಮಾರ್ಪಾಡಾಗುತ್ತದೆ".
ನಮ್ಮ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ತಲುಪಿಸುವ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಕಂಡು ಹಿಡಿಯುವುದು ತರಬೇತಿದಾರರಿಗೆ ಒಂದು ಕಷ್ಟಕರವಾದ ಸವಾಲೇ ಸರಿ. ತರಬೇತಿ ಕುರಿತಂತೆ ನಿಖರವಾದ ವಿಷಯಾಧಾರಿತ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಹಾಗೂ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಜ್ನ್ಯಾನ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ವಿಷಯವನ್ನು ತಿಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯ ಎಂಬುದು ನಮ್ಮ ನಂಬಿಕೆ.
ವಿಷಯವಸ್ತುವಿನ ಪರಿಚಯವಿರುವ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಜ್ನ್ಯಾನ ಗ್ರಹಣವು ಅಂದರೆ ಮಾಹಿತಿಯ ಮೂಲಕ ಕಲಿಕೆ, ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ಚಿಂತನೆ ಹಾಗೂ ಚರ್ಚೆಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ವಿಧಾನಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಸ್ತ್ರೀ ಪಕ್ಷಪಾತದ ನೇರ ಅನುಭವವಿರುವಂತಹ ಮಹಿಳಾ ಗುಂಪಿಗೆ ಇಂತಹ ವಿಷಯ ಕಲಿಕೆಯು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಬೀರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಪೊಲೀಸ್ ಇಲಾಖೆಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವ ಗುಂಪಿಗೆ ಆನುಭವಿಕ ಕಲಿಕೆಯು ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ತ.
ತರಬೇತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವ ಉಪನ್ಯಾಸದ ವಿಧಾನವು ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದಾದರೂ, ಉಳಿದ ಅವಧಿಗಳ ನೀಡುವ ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಚಿಂತನಾ ಮಾದರಿಯಯೊಡನೆ ಅದು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಆಸಕ್ತಿದಾಯಕವಾಗಿರಬಹುದು. ಅಗತ್ಯ ಅಧಿವೇಶನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಪೂರ್ಣಾವಧಿಯಲ್ಲೂ ಚರ್ಚೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪೋಸ್ಟರ್ಗಳನ್ನು ಚರ್ಚೆಗೆ ಒದಗಿಸುವುದು ಉತ್ತೇಜನಾದಾಯಕವಾಗುತ್ತದೆ. ಆಟಗಳನ್ನು ರಚಿಸಲು ಕಷ್ಟವಾದರೂ ಇದೊಂದು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ತರಬೇತಿ ಸಾಧನ. ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ದಣಿವಾದಾಗ ಅಥವಾ ಮನಸ್ಸು ವಿಚಲಿತವಾದಾಗ ಈ ಆಟಗಳಿಂದಾಗಿ ಅವರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡಬಹುದು. ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದ ಆಟಗಳು ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಉದ್ದೀಪಿಸಲು ಸಾಧ್ಯ.
ಗುಂಪಿನ ಒಳಗೆ ಅಥವಾ ಅವುಗಳ ನಡುವೆ ಇರುವ ವಿಭಿನ್ನತೆಗಳ ಅರಿವು ಹಾಗೂ ವಿವಿಧ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ತಿಳಿವಳಿಕೆಯು ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಮತ್ತು ಸುಲಭ ಮಾಡಬಲ್ಲವು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ನಗರದ ಮಧ್ಯಮ ವರ್ಗದ ಮಹಿಳಾ ಸಂಘಟನೆಯ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಈ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅದು ಅವರ ಸ್ಥಳ, ಸಂಸ್ಥೆ, ಸಮುದಾಯ ಹಾಗೂ ಇನ್ನೂ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಸಮಾಜದ ಮೇಲೆ ಆಧರಿಸುತ್ತದೆ.
ತರಬೇತಿದಾರರು ಮತ್ತು ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳ ನಡುವೆ ಇರುವ ಅಧಿಕಾರದ ಸಾಮ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಗಮನವಿರುವುದು ಮುಖ್ಯ ಎಂಬುದು ಸ್ತ್ರೀವಾದೀ ನೀತಿಯುತವಾದ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಗ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ತರಬೇತುದಾರರು ಯಾವ ರೀತಿಯ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ, ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳ ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಇದು ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆಯೇ, ಒಂದು ವೇಳೆ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ತಮ್ಮ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ತರಬೇತುದಾರರು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿದಲ್ಲಿ ತಾವೂ ತಮ್ಮ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆಯೇ-ಎಂದು. ಹೀಗೆ, ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ತರಬೇತಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಸಾಲದು, ಜೊತೆಗೆ ತರಬೇತುದಾರರು ಮೊದಲು ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ತರಬೇತಿಗೆ ಒಳಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ತರಬೇತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಅಂತಿಮ ಹಂತದ ವೇಳೆಗೆ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರಲ್ಲದೆ, ತಮ್ಮ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನು ಒಂದು ಹೊಸ ಆಯಾಮದಿಂದ ವೀಕ್ಷಿಸಲು ಹಾಗೂ ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು ಹಿಂಸೆ ಹಾಗೂ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಗಳ ಒಂದು ಮೂಲ ಕಾರಣ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲು ಶಕ್ಯರಾಗುತ್ತಾರೆ.
ಇಂತಹ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ನಡೆಸುವುದಕ್ಕಿಂತ, ತಮ್ಮ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಪುರ್ನರ್ಬಲನ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಮ್ಮೆ ನಡೆಸುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಗುಂಪಿನ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಆತ್ಮೀಯತೆ ಬೆಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಕಷ್ಟಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಬರೀ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುವವರು ಮತ್ತು ತಮಗಾಗೆ ಯಾವ ಕರ್ತೃತ್ವವಿಲ್ಲದವರು ಎಂದು ನೋಡುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ‘ಮಹಿಳೆ’ ಎಂಬುದನ್ನು ಎಲ್ಲಿ ಬೇಕಾದರೂ ಸೇರಿಸಿಬಿಡಬಹುದು ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದ್ದಂತಿದೆ. ಅನುಭವ ಹಾಗು ಸಂಶೋಧನೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಉದ್ದೇಶವು ಸ್ತ್ರೀ ಸಬಲತೆಯಲ್ಲಿದೆ; ಮಹಿಳೆಯರು ಫಲಾನುಭವಿಗಳು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುವ ಈ ದೃಷ್ಟಿಕೋನವು ಸ್ತ್ರೀಯರ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ಆಂತರಿಕವಾಗುತ್ತದೆ.
ಮಹಿಳೆಯರ ಗುಂಪುಗಳ ನಡುವೆ ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತರಾದಾಗ ತರಬೇತಿ ಎಂಬ ವಿಧಾನವು ಬಹಳ ಮಹತ್ವಪುರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಹಾಗೂ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಿಕೊಡುವಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿಯ ತರಬೇತಿಗಳು ನೇರವಾಗಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗುತ್ತವೆ. ಜೊತೆಜೊತೆಗೆ ನಡೆಸುವ ನಿರಂತರ ಸಂವಾದಗಳು ಸಹ ಈ ಒಗ್ಗಟ್ಟನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ತರಬೇತಿಯ ಬಹುಮುಖ ನಿಯೋಗಗಳು:
ಜ್ನ್ಯಾನವನ್ನು ನೀಡುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.
ಸಂಪರ್ಕಜಾಲ (ನೆಟ್ವರ್ಕ್) ಬೆಳಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು:
ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸಂಪರ್ಕಜಾಲಗಳು ಯಾವುದಾದರೂ ಪ್ರಕರಣ ಅಥವಾ ವಿಷಯದ ಸುತ್ತ ಇರುತ್ತವೆ. ತರಬೇತಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಆದಷ್ಟು ವಿಶಾಲವಾದ ಸಂಪರ್ಕಜಾಲಗಳನ್ನು ಬೆಳಸಲು ಬಳಸಿ. ಮಹಿಳೆಯರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಗುಂಪುಗಳು, ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಸಂಘಗಳು ಅಥವಾ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳೊಂದಿಗೆ ತರಬೇತಿಗಳ ಮೂಲಕ ಸಂಪರ್ಕಜಾಲ ಬೆಳಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಉತ್ತಮ. ಇದರಿಂದಾಗಿ, ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶವಾಗುತ್ತದೆ.
ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಜ್ನ್ಯಾನವನ್ನು ಬೆಳಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು:
ಮಾತನಾಡುವ ಕೌಶಲಗಳನ್ನು ಬೆಳಸುವಲ್ಲಿ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಹಂತದಿಂದ ಸಾಮೂಹಿಕ ಹಂತಕ್ಕೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಬಹುದು.
ಪೀಠಿಕೆ:
ಪರಸ್ಪರ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿರುವ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು:
ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳತ್ತ ಇರುವ ನಿಲುವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ, ಆರ್ಥಿಕ ಹಾಗೂ ಕಾನೂನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಮೂಲಕವೇ ಉದ್ಭವವಾಗುತ್ತವೆ. ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವಾಗ ಅಥವಾ ಮಾರ್ಪಡಿಸುವಾಗ ಸಾಕಷ್ಟು ಅಡಚಣೆಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಕಾರ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತರಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ತರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಅನುಭವ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಂದು ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸುವುದಾದರೆ, ಕುಟುಂಬದ ಪರಿಧಿಯಲ್ಲಿಯೇ ನಾವು ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತರಾಗಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ, ಮಹಿಳೆಯರ ವಿರುದ್ಧ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಹಿಂಸೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕಾನೂನಿನ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸುವ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಅದರ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತರಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.
ವಿಶಾಲ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ತರುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಹಾಗೂ ಸಮುದಾಯದ ಹಂತದಲ್ಲಿಯೂ ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳು ಅವಶ್ಯಕ. ಯಾವುದೇ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸುವಾಗಲೂ ಅದಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಇತರ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಬಹು ಮುಖ್ಯ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಬಡತನ. ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸುವಾಗ ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಬಗೆಗೆ ಶೂನ್ಯದಲ್ಲಿ ಚಿಂತಿಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಬಡತನದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುವ ಹಾಗೂ ಅದರಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತವಾದ ಇನ್ನಿತರ ತಾರತಮ್ಯಗಳನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಅವೆಂದರೆ, ಜಾತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿಷಯಗಳು, ಲಿಂಗ ತಾರತಮ್ಯಗಳು, ಇತ್ಯಾದಿ.
ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಬ್ಬ ಮೇಲಿನ ವರ್ಗದ ಭೂಮಾಲಿಕನು ತನ್ನ ಜಮೀನಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಒಬ್ಬಳು ಬಡ ಅನಕ್ಷರಸ್ಥ ಯುವ ಹೆಣ್ಣು ಮಗಳನ್ನು ಲೈಂಗಿಕವಾಗಿ ಹಿಂಸಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅವಳ ಬಡತನ ಹಾಗೂ ಅನಕ್ಷರಸ್ಥತೆಯು ಅವಳ ಉದ್ಯೋಗ ಆಯ್ಕೆಗಳನ್ನು ಕೇವಲ ವ್ಯವಸಾಯದ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರವೇ ಸೀಮಿತವನ್ನಾಗಿಸುತ್ತದೆ. ಅವಳು ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆ, ಕೂಲಿ ಮಾಡುವ ಕೆಳವರ್ಗದವಳಾದುದರಿಂದ ಅವಳ ಮೌಲ್ಯವೂ ಕಡಿಮೆ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ದರ್ಜೆಯ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಭೂಮಾಲೀಕನಿಗಿಂತಲೂ ಆಕೆ ಕಡಿಮೆ ಬಲ ಉಳ್ಳವಳು. ಅವಳ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿನ ಅಭ್ಯಾಸಗಳು, ಅಂದರೆ, ಅವಳ ಕುಟುಂಬದ ಘನತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಇರುವ ಗಂಡು ಹೆಣ್ಣುಗಳ ನಡುವಿನ ಅಂತರವು ಅವಳನ್ನು ತಾನು ‘ಒಳ್ಳೆಯ’ ಮಹಿಳೆ ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ವಿಚಾರಕ್ಕೆ ತಗಲಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಅವಳು ಬಡ ಸ್ತ್ರೀಯಾದುದರಿಂದ ಹಾಗೂ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪುರುಷರಿಗೆ ಮೀಸಲಿಟ್ಟ ವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವುದರಿಂದ ಲೈಂಗಿಕ ಹಿಂಸಾಚರಕ್ಕೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಬಲಿಯಾಗುತ್ತಳೆ. ಅವಳ ಕುಟುಂಬದ ಕೆಳ ಜಾತಿ ಹಾಗೂ ಬಡತನ, ಅವಳನ್ನು ಮಹಿಳೆಯಾದರೂ ಉದ್ಯೋಗದಿಂದ ಮುಕ್ತಳನ್ನಾಗಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ದುರಾಚಾರದ ಅಪಾಯದ ಮಧ್ಯೆಯೂ ಅವಳು ಉದ್ಯೋಗ ಮಾಡಲೇಬೇಕು. ಅವಳು ಬಡಸ್ತ್ರೀಯಾದ ಕಾರಣ ಬಡತನವನ್ನು ದೂರವಿಡಲು, ಅವಳು ದ್ವಿಗುಣ ಹೊರೆಯನ್ನು ಹೊರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವಳ ದೈಹಿಕ ಆರೋಗ್ಯದ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚು ಒತ್ತಡ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ಅಂಶವೆಂದರೆ, ಬಡತನದ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಕೇವಲ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಎಂಬುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಬೇರೆ ರೀತಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಇದೆ, ಅಂದರೆ, ಲಿಂಗ, ಜಾತಿ, ಆರೋಗ್ಯ, ಲೈಂಗಿಕತೆ, ವರ್ಗ ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆಯೂ ಅಸಹಾಯಕತೆಯನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾದರೆ ಲಿಂಗ, ಜಾತಿ ಹಾಗೂ ವರ್ಗಗಳು ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಭೇದಿಸುತ್ತವೆ ಹಾಗೂ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಅಲ್ಲದೆ, ಈ ಭೇದಗಳು ಯಾವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ, ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಹಾಗೂ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ನಮ್ಮ ಸಮಾಜವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರಿಯಬೇಕು. ಕೇವಲ ಒಂದೇ ವಿಷಯವನ್ನು ಕುರಿತ ಏಕ ಪರಿಣಾಮಾತ್ಮಕ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಸಮರ್ಪಕವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆರ್ಥಿಕ ಹಾಗೂ ರಾಜಕೀಯ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ಬಹಳ ವೇಗವಾಗಿ ಬದಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಳುವಳಿಗಳು ಅಗತ್ಯವಾಗುತ್ತವೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಹಕ್ಕುಗಳ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಮೊದಲ ಹೆಜ್ಜೆ ಎಂದು ನಮ್ಮ ನಂಬಿಕೆ. ಇದು ಅನೇಕತೆ ಹಾಗೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ದಾರಿ ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
Shiva in a Fair.
1
He was in Shiva’s outfit,
in the same bus as I.
and got off the bus with me.
Tall like a teak tree and lean,
cloud-coloured skin, lightening-quick smile
with a moon made of tin planted onto his head;
He wore kanigale [i] flower on his arm.
A plastic snake around his neck,
a faded tiger-skin pattern,
upon half a lungi.
a Hawaii chappal…
As if in response
To my fascination
He played the damaru [ii]
Swayed the trishula [iii]
Shook his anklets; galagala
And said…I am Shiva.
2
I was at front, and he at the back,
at the fair counter.
While buying tickets too,
--right behind me.
In the junk jewelry store,
he came before me,
and rolled the shining nose-ring
that he held in his palm
and teased the shop-keeper,
“How much does this ‘diamond’ cost?”
In the balloon shop,
he ran his hands softly on all the balloons,
and lent his ear intently to the parapara sounds they made,
“This balloon will go limp before I cross the threshold of the shop”, he declared.
He sang instantly creating a poem
...and got a pipe and watch for free!
Getting a variety of coloured cloth out
He moved around the entire store
and bought a yard-long blouse piece
...at a discounted rate, of course!
At the red-water sharbat store,
Chatting with the parrot fortune-teller,
Under a torn umbrella…
With the dancing bear,
and its owner,
There…here, here…there
He was everywhere, all over the length and breadth of the fair
Smoking a bit of a beedi,
he went across the hill-heap of kadale puri [iv]
3
Just when I thought he was gone
He appeared again,
at the battassu [v] shop, with his familiar smile!
Coming close slowly, neck bent;
“Son is hungry,
Wife is ill”
Pale-faced, sad.
Ganapa is hungry.
Girija is ill.
For the sake of wife and children,
who do you think will weep,
if not Shiva,
a bhavi [vi]?
Searching the corners of my small purse
I put a five rupee note
Into the palms of this rudra [vii]
And said: This is it.
Shining like lightning
Dancing, Talangu tadigina tom [viii]
With eyes half-closed,
he struck the nataraja [ix] pose!
Mouth wide open
Eyes transfixed
I folded both hands
And said…
Shiva indeed!
--------------------------------------------------------------------------------
[i] Pink flowers commonly found in Karnataka.
[ii] A small drum which is Shiva’s musical instrument.
[iii] Shiva’s three-pointed weapon-trident
[iv] Puffed rice.
[v] A sweet made of jaggery.
[vi] Conceptual distinctions in the vachanas of the 12th century involve the bhavi, the anubhaavi, the bhakta, the sharana and so on. Bhavi refers to he/she who is worldly(a house holder)
vii Shiva’s wrathful version
viii A dancing rhythm
ix Shiva’s dancing version
The translations of a poem, ’Jatreyalli Shiva’ (2002) in Kannada by poet Dr. Savita Nagabhushana.
He was in Shiva’s outfit,
in the same bus as I.
and got off the bus with me.
Tall like a teak tree and lean,
cloud-coloured skin, lightening-quick smile
with a moon made of tin planted onto his head;
He wore kanigale [i] flower on his arm.
A plastic snake around his neck,
a faded tiger-skin pattern,
upon half a lungi.
a Hawaii chappal…
As if in response
To my fascination
He played the damaru [ii]
Swayed the trishula [iii]
Shook his anklets; galagala
And said…I am Shiva.
2
I was at front, and he at the back,
at the fair counter.
While buying tickets too,
--right behind me.
In the junk jewelry store,
he came before me,
and rolled the shining nose-ring
that he held in his palm
and teased the shop-keeper,
“How much does this ‘diamond’ cost?”
In the balloon shop,
he ran his hands softly on all the balloons,
and lent his ear intently to the parapara sounds they made,
“This balloon will go limp before I cross the threshold of the shop”, he declared.
He sang instantly creating a poem
...and got a pipe and watch for free!
Getting a variety of coloured cloth out
He moved around the entire store
and bought a yard-long blouse piece
...at a discounted rate, of course!
At the red-water sharbat store,
Chatting with the parrot fortune-teller,
Under a torn umbrella…
With the dancing bear,
and its owner,
There…here, here…there
He was everywhere, all over the length and breadth of the fair
Smoking a bit of a beedi,
he went across the hill-heap of kadale puri [iv]
3
Just when I thought he was gone
He appeared again,
at the battassu [v] shop, with his familiar smile!
Coming close slowly, neck bent;
“Son is hungry,
Wife is ill”
Pale-faced, sad.
Ganapa is hungry.
Girija is ill.
For the sake of wife and children,
who do you think will weep,
if not Shiva,
a bhavi [vi]?
Searching the corners of my small purse
I put a five rupee note
Into the palms of this rudra [vii]
And said: This is it.
Shining like lightning
Dancing, Talangu tadigina tom [viii]
With eyes half-closed,
he struck the nataraja [ix] pose!
Mouth wide open
Eyes transfixed
I folded both hands
And said…
Shiva indeed!
--------------------------------------------------------------------------------
[i] Pink flowers commonly found in Karnataka.
[ii] A small drum which is Shiva’s musical instrument.
[iii] Shiva’s three-pointed weapon-trident
[iv] Puffed rice.
[v] A sweet made of jaggery.
[vi] Conceptual distinctions in the vachanas of the 12th century involve the bhavi, the anubhaavi, the bhakta, the sharana and so on. Bhavi refers to he/she who is worldly(a house holder)
vii Shiva’s wrathful version
viii A dancing rhythm
ix Shiva’s dancing version
The translations of a poem, ’Jatreyalli Shiva’ (2002) in Kannada by poet Dr. Savita Nagabhushana.
My Poem
My poems do not narrate a story,
And don’t intend
falling into the spaces and triads of music.
To the rhythms of tunes, rhymes, drums-
they don’t respond.
They contain no deceit, no pre-meditated device,
no fascination to lure a scholar or saint.
And the seductive ecstasies of the thoughts of the powerful
are not hailed in my poetry.
All the historically created light is paleness for me…
my senses don’t bloom to their metaphors of
the first rains.
My poems do not encourage those pretenses
of the clothed bodies.
Life tells…
it exposes the rhythms
of life’s
cruel denials.
And do from the toiling bodies
of my people,
my poetry spills forth sounds, cries,
of new life.
Poem by Indudhara Honnapura, Dalit Kannada thinker and writer.
And don’t intend
falling into the spaces and triads of music.
To the rhythms of tunes, rhymes, drums-
they don’t respond.
They contain no deceit, no pre-meditated device,
no fascination to lure a scholar or saint.
And the seductive ecstasies of the thoughts of the powerful
are not hailed in my poetry.
All the historically created light is paleness for me…
my senses don’t bloom to their metaphors of
the first rains.
My poems do not encourage those pretenses
of the clothed bodies.
Life tells…
it exposes the rhythms
of life’s
cruel denials.
And do from the toiling bodies
of my people,
my poetry spills forth sounds, cries,
of new life.
Poem by Indudhara Honnapura, Dalit Kannada thinker and writer.
Translations of Vachanas
As has been argued several times over, by scholars in the area, the translations of vachanas available today are flawed and distorted and need rethinking. Here is my attempt to render the meanings of the vachanas as I see them. Unlike some other translators, I am not preoccupied with rhyme-scheme or see a need to present vachanas as resembling poetry on the printed page. These vachanas were translated in 2006 during my stay in France.
1.
What greatness is it if you are a sanyasi who has given up wealth?
… what greatness is it if you have given up pampering your taste-buds? --If your tongue does not know of sweet words?
What greatness is it if you have given up women, in all states of awakening, dreams and deep sleep?
You…what if you are a digambara, wearing no clothes?--The mind must be naked.
Disaster awaits those who do not follow these four routes, Chennamallikarjuna.
-Akka Mahadevi
2.
The body and the lower selves of labour and action being transcended, the senses are now one with the linga, the higher self. I have together with manas (a sense organ) and awareness served the jangama, that moving energy, and the manas is now one with the Jangamalinga, the moving higher self.
The emotions, on the other hand, have been attuned to gurulinga, the higher self who is the teacher, and having enjoyed the mahaprasada or grace of Shiva, emotions are now one with the gurulinga.
Chennamallikarjuna, through your love, imperfections having been erased, I myself have become a linga, a higher self.
-Akka Mahadevi
3.
I achieved the destruction of the hold the body has on me, through an image of the higher self. I achieved the destruction of the hold the manas has on me by practicing awareness.
I understood the lower life through an experience of Shiva, (the form, of the formless higher self, linga).
I got rid of the darkness of the senses by chasing after light.
Look at the ashes of desire produced by the horizons of youth, that I have burnt, desires that only you can clearly see for what they are, O Chennamallikarjuna.
Having killed desire, I clutched and spit upon the birth of the manas, and its product--thoughts,
I stopped the fated nature of that which is born along with the birth of the manas right in its tracks!
-Akka Mahadevi
4.
Being true to the body, that is- after now recognizing its true nature, I immersed it in the Linga, the higher self.
Being true to the manas I immersed the manas in the Linga.
Being true to emotions, I immersed emotions themselves in the Linga.
Being true to awareness, I immersed awareness itself in the Linga.
Being true to the true nature of Knowledge, I immersed that in the Linga.
Having stopped performing all actions, I transcended them.
Having given up ownership, I became one with the Linga.
Stopping the sense of ‘I’ness, destroying the sense of ‘you’ness, I immersed duality in the Linga.
And when in Chennamallikarjuna, I lost my sense of ‘I’ness, the fuss over the linga too was erased in me, see Sanganabasavanna?
5.
What is the use of talking about proof, testimony, certainty, purity and directives? What is the use of asking and telling of news from everywhere...from start to finish?-- If one does not know what is within one’s own self...
A sharp mind - but focused on the wind!
--One that cannot comprehend Chennamallikarjuna!
-Akka Mahadevi
6.
The body cannot be, bereft of the senses;
And the senses cannot be without the body.
What desirelessness and what blamelessness?
If you will, I will be happy,
If you do not, I will be unhappy, O Chennamallikarjuna.
-Akka Mahadevi
7.
When the breath is fragrant, why crave for the flower?
When forgiving, disciplining the senses, peacefulness and endurance are possible
Why crave for samadhi?
When you are yourself the world, how is it that you crave for solitude?
Chennamallikarjuna!
-Akka Mahadevi
8.
Some feel the presence of this world and others of an another world,
Some do not feel this world and others do not feel that there is another world.
For yet others, there is neither this world nor another.
But for those surrendered to Chennamallikarjuna,
There is both this world and another.
-Akka Mahadevi
1.
What greatness is it if you are a sanyasi who has given up wealth?
… what greatness is it if you have given up pampering your taste-buds? --If your tongue does not know of sweet words?
What greatness is it if you have given up women, in all states of awakening, dreams and deep sleep?
You…what if you are a digambara, wearing no clothes?--The mind must be naked.
Disaster awaits those who do not follow these four routes, Chennamallikarjuna.
-Akka Mahadevi
2.
The body and the lower selves of labour and action being transcended, the senses are now one with the linga, the higher self. I have together with manas (a sense organ) and awareness served the jangama, that moving energy, and the manas is now one with the Jangamalinga, the moving higher self.
The emotions, on the other hand, have been attuned to gurulinga, the higher self who is the teacher, and having enjoyed the mahaprasada or grace of Shiva, emotions are now one with the gurulinga.
Chennamallikarjuna, through your love, imperfections having been erased, I myself have become a linga, a higher self.
-Akka Mahadevi
3.
I achieved the destruction of the hold the body has on me, through an image of the higher self. I achieved the destruction of the hold the manas has on me by practicing awareness.
I understood the lower life through an experience of Shiva, (the form, of the formless higher self, linga).
I got rid of the darkness of the senses by chasing after light.
Look at the ashes of desire produced by the horizons of youth, that I have burnt, desires that only you can clearly see for what they are, O Chennamallikarjuna.
Having killed desire, I clutched and spit upon the birth of the manas, and its product--thoughts,
I stopped the fated nature of that which is born along with the birth of the manas right in its tracks!
-Akka Mahadevi
4.
Being true to the body, that is- after now recognizing its true nature, I immersed it in the Linga, the higher self.
Being true to the manas I immersed the manas in the Linga.
Being true to emotions, I immersed emotions themselves in the Linga.
Being true to awareness, I immersed awareness itself in the Linga.
Being true to the true nature of Knowledge, I immersed that in the Linga.
Having stopped performing all actions, I transcended them.
Having given up ownership, I became one with the Linga.
Stopping the sense of ‘I’ness, destroying the sense of ‘you’ness, I immersed duality in the Linga.
And when in Chennamallikarjuna, I lost my sense of ‘I’ness, the fuss over the linga too was erased in me, see Sanganabasavanna?
5.
What is the use of talking about proof, testimony, certainty, purity and directives? What is the use of asking and telling of news from everywhere...from start to finish?-- If one does not know what is within one’s own self...
A sharp mind - but focused on the wind!
--One that cannot comprehend Chennamallikarjuna!
-Akka Mahadevi
6.
The body cannot be, bereft of the senses;
And the senses cannot be without the body.
What desirelessness and what blamelessness?
If you will, I will be happy,
If you do not, I will be unhappy, O Chennamallikarjuna.
-Akka Mahadevi
7.
When the breath is fragrant, why crave for the flower?
When forgiving, disciplining the senses, peacefulness and endurance are possible
Why crave for samadhi?
When you are yourself the world, how is it that you crave for solitude?
Chennamallikarjuna!
-Akka Mahadevi
8.
Some feel the presence of this world and others of an another world,
Some do not feel this world and others do not feel that there is another world.
For yet others, there is neither this world nor another.
But for those surrendered to Chennamallikarjuna,
There is both this world and another.
-Akka Mahadevi
